सामग्रीमा जानुहोस्

लालकृष्ण आडवाणी

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
एल.के आडवाणी
सातौं भारतका उपप्रधानमन्त्री
कार्यकाल
२९ जुन २००२ – २२ मे २००४
प्रधानमन्त्रीअटल बिहारी वाजपेयी
पूर्वाधिकारीदेवीलाल
उतराधिकारीरिक्त
कोइला तथा खानी मन्त्री
कार्यकाल
१ जुलाई २००२ – २६ अगस्ट २००२
प्रधानमन्त्रीअटल बिहारी वाजपेयी
पूर्वाधिकारीअटल बिहारी वाजपेयी
उतराधिकारीउमा भारती
कर्मी, सार्वजनिक गुनासो तथा निवृत्तिभरण मन्त्री
कार्यकाल
२९ जनवरी २००३ – २१ मे २००४
प्रधानमन्त्रीअटल बिहारी वाजपेयी
उतराधिकारीमनमोहन सिंह
गृहमन्त्री
कार्यकाल
१९ मार्च १९९८ – २२ मे २००४
प्रधानमन्त्रीअटल बिहारी वाजपेयी
पूर्वाधिकारीइन्द्रजित गुप्ता
उतराधिकारीशिवराज पाटिल
सूचना तथा प्रसारण मन्त्री
कार्यकाल
२४ मार्च १९७७ – २८ जुलाई १९७९
प्रधानमन्त्रीमोरारजी देसाई
पूर्वाधिकारीविद्याचरण शुक्ल
उतराधिकारीपुरुषोत्तम कौशिक
छैटौं लोकसभामा विपक्षी दलको नेता
कार्यकाल
मे २००४ – डिसेम्बर २००९
पूर्वाधिकारीसोनिया गान्धी
उतराधिकारीसुष्मा स्वराज
कार्यकाल
२४ डिसेम्बर १९९० – २६ जुलाई १९९३
पूर्वाधिकारीराजीव गान्धी
उतराधिकारीअटल बिहारी वाजपेयी
पाँचौं राज्यसभामा विपक्षी दलको नेता
कार्यकाल
२१ जनवरी १९८० – ७ अप्रिल १९८०
उपराष्ट्रपतिमोहम्मद हिदायतुल्लाह
पूर्वाधिकारीकमलापति त्रिपाठी
उतराधिकारीपृ. शिव शंकर
संसद सदस्य, राज्यसभा
कार्यकाल
३ अप्रिल १९७० – २ अप्रिल १९७६
पूर्वाधिकारीसरदार सन्तोख सिंह
उतराधिकारीचरणजित चनाना
निर्वाचन क्षेत्रदिल्ली
कार्यकाल
३ अप्रिल १९७६ – २ अप्रिल १९८२
पूर्वाधिकारीदेवदत्त कुमार किकाभाई पटेल
उतराधिकारीकुमुद बेन जोशी
निर्वाचन क्षेत्रगुजरात
कार्यकाल
३ अप्रिल १९८२ – २ अप्रिल १९८८
पूर्वाधिकारीसवाई सिंह सिसोदिया
उतराधिकारीराधाकिशन मालवीय
निर्वाचन क्षेत्रमध्य प्रदेश
कार्यकाल
३ अप्रिल १९८८ – ३० नोभेम्बर १९८९
पूर्वाधिकारीहंसराज भारद्वाज
उतराधिकारीजिनेन्द्र कुमार जैन
निर्वाचन क्षेत्रमध्य प्रदेश
संसद सदस्य, लोकसभा
कार्यकाल
२८ फेब्रुअरी १९९८ – २३ मे २०१९
पूर्वाधिकारीविजय पटेल (राजनीतिज्ञ)
उतराधिकारीअमित शाह
निर्वाचन क्षेत्रगांधीनगर
कार्यकाल
२६ नोभेम्बर १९८९ – ७ मे १९९६
पूर्वाधिकारीकृष्णचन्द्र पन्त
उतराधिकारीराजेश खन्ना
निर्वाचन क्षेत्रनयाँ दिल्ली
दोस्रो अध्यक्ष, दिल्ली महानगर परिषद
कार्यकाल
२८ मार्च १९६७ – १९ अप्रिल १९७०
पूर्वाधिकारीजग परवेश चन्द्र
उतराधिकारीश्यामचरण गुप्ता
दोस्रो भारतीय जनता पार्टी के अध्यक्ष
कार्यकाल
१९८६–१९९१
पूर्वाधिकारीअटल बिहारी वाजपेयी
उतराधिकारीमुरली मनोहर जोशी
व्यक्तिगत विवरण
जन्म
लालकृष्ण आडवाणी

(1927-11-08) ८ नोभेम्बर १९२७ (उमेर ९७)
कराची, बम्बे प्रेसिडेन्सी, ब्रिटिश भारत
(वर्तमान दिन सिन्ध, पाकिस्तान)
राजनीतिक दलभारतीय जनता पार्टी
जीवन साथी
कमला आडवाणी
​
(
वि १९६५; मृत्यु २०१६)
सन्तान(हरू)प्रतिभा आडवाणी (छोरी)
जयंत आडवाणी (छोरा)
पुरस्कारभारत रत्न
पद्म विभूषण
हस्ताक्षर

लालकृष्ण आडवाणी भारतीय राजनीतिज्ञ हुन उनी भारतीय जनता पार्टी का युगपुरुष मानिन्छ्न तथा पार्टीलाई यो अवस्था सम्म पुर्याउन उनको निकै ठुलो योगदान रहेको छ। उनी निकै पटक भाजपा का राष्ट्रिय अध्यक्ष पनि भइसकेका छन्।

चार पटक राज्यसभा र पाँच पटक लोकसभाका सदस्य भएका आडवाणी सन् १९८६ देखि १९९१ सम्म पार्टीको अध्यक्षका रूपमा थिए। हालमा उनले पार्टीको महत्त्वपूर्ण पदहरूबाट राजीनामा दिएका छन्।[१]


प्रारम्भिक र व्यक्तिगत जीवन

[सम्पादन गर्नुहोस्]

लालकृष्ण आडवाणीको जन्म ८ नोभेम्बर १९२७ मा कराची, ब्रिटिश भारत सिंधी हिन्दू ब्राह्मण परिवारमा किशनचन्द डी. आडवाणी र ज्ञानी देवीको घरमा भएको थियो।[२][३][४] उनले सेन्ट प्याट्रिक हाई स्कूल, कराची, र D.G नेशनल कलेज, हैदराबाद, सिन्धबाट आफ्नो अध्ययन पूरा गरे।[५] उनको परिवार भारतको विभाजन को समयमा भारत बसाइँ सर्यो र मुम्बई मा बसोबास गर्नुभयो, जहाँ उनले मुम्बई विश्वविद्यालय सरकारी कानून कलेज बाट कानूनमा स्नातक गरे।[६][७]

आडवाणीले फेब्रुअरी १९६५ मा कमला आडवाणीसँग विवाह गरे र उनीहरूका एक छोरा जयन्त र एक छोरी प्रतिभा आडवाणी छन्।[८] प्रतिभा एक टेलिभिजन निर्माता हुन् र आफ्नो बुबालाई उनको राजनीतिक गतिविधिमा सहयोग गर्छिन्।[९] उनकी श्रीमतीको वृद्धावस्थाका कारण ६ अप्रिल २०१६ मा मृत्यु भएको थियो ।[१०] आडवाणी दिल्लीमा बस्छन्।[११]


जीवनवृति

[सम्पादन गर्नुहोस्]

१९४१-५१: प्रारम्भिक वर्ष

[सम्पादन गर्नुहोस्]

आडवाणी १४ वर्षको उमेरमा १९४१ मा राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ (RSS) मा सामेल भए।[१२] उहाँ प्रचारक (पूर्ण-समय कार्यकर्ता) शाखाहरू सञ्चालन गर्दै 1947 मा कराची इकाईको सचिव हुनुभयो।[१३]भारतको विभाजन पछि, आडवाणी राजस्थान अलवर, भरतपुर, कोटा, राजस्थान बुन्दी र झालावार जिल्लाहरू मा प्रचारक थिए १९५२ सम्म।[१४]

१९५१-७०: जनसंघ र DMC अध्यक्ष

[सम्पादन गर्नुहोस्]

आडवाणी १९५१ मा श्यामा प्रसाद मुखर्जी द्वारा आरएसएसको सहयोगमा स्थापना गरिएको राजनीतिक दल भारतीय जनसंघ (BJS) का सदस्य बने। उनी राजस्थानमा जनसंघका तत्कालीन महासचिव एस एस भण्डारीको सचिवमा नियुक्त भएका थिए। १९५७ मा, उनी दिल्ली गए र महासचिव बने र पछि जनसंघको दिल्ली इकाईको अध्यक्ष बने। १९६६ देखि १९६७ सम्म उनले दिल्ली मेट्रोपोलिटन काउन्सिल (DMC) मा BJS को नेताको रूपमा सेवा गरे। १९६७ दिल्ली मेट्रोपोलिटन काउन्सिलको चुनाव पछि, उनी परिषदको अध्यक्षको रूपमा निर्वाचित भए र १९७० सम्म सेवा गरे।[६][१५] उहाँले पनि सहयोग गर्नुभयो के. आर. मलकानी Organiser को प्रकाशन संग, RSS को साप्ताहिक न्यूजलेटर र १९६६ मा यसको राष्ट्रिय कार्यकारिणीको सदस्य बने।[१४]

१९७१-७५: संसद प्रवेश तथा जनसंघ नेता

[सम्पादन गर्नुहोस्]

१९७० मा, आडवाणी ६ वर्षको कार्यकालको लागि दिल्लीबाट राज्यसभा का सदस्य बने।[१६] १९७३ मा, उहाँ कानपुर पार्टी कार्य समितिको बैठकमा बीजेएसको अध्यक्ष निर्वाचित हुनुभयो।

१९७६-८०: जनता पार्टी तथा क्याबिनेट मन्त्री

[सम्पादन गर्नुहोस्]

आडवाणी दोस्रो पटक १९७६ मा गुजरात बाट राज्यसभामा निर्वाचित भएका थिए।[१६] आपतकाल लगाइएपछि र विपक्षी दलहरूमाथि क्र्याक डाउन गरेपछि प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले, BJS र अन्य विपक्षी दलहरू जनता पार्टी गठन गर्न एकीकरण भय।[१७] १९७७ चुनाव मा, जनता पार्टीले इन्दिरा गान्धी द्वारा लागू गरिएको आपतकालको व्यापक अलोकप्रियताको कारणले भारी जीत हासिल गर्यो।[१८] मोरारजी देसाई प्रधानमन्त्री बने र आडवाणी सूचना तथा प्रसारण मन्त्री बने।[१९] सरकारले आफ्नो पाँच वर्षको कार्यकाल पूरा गर्न सकेन र 1980 मा जनता पार्टी भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेससँग हारेपछि नयाँ चुनाव बोलाउन विघटन गरियो।[२०][२१] त्यसपछि, आडवाणी राज्यसभामा विपक्षी दलको नेता बने।

१९८१-८९: भाजपा को गठन र प्रारम्भिक वर्ष

[सम्पादन गर्नुहोस्]

६ अप्रिल १९८० मा, आडवाणीले जनसंघका केही पूर्व सदस्यहरूसँग जनता पार्टी छोडे र अटल बिहारी वाजपेयी को पहिलो सभापतिको रूपमा भारतीय जनता पार्टी गठन गरे।[२२] यद्यपि अघिल्लो सरकार १९७७ देखि १९८० सम्म छोटो समयसम्म चल्यो र गुटबन्दी युद्धले बिग्रिएको थियो, यस अवधिमा आर.एस.एस.को समर्थनमा वृद्धि देखियो जुन भाजपाको गठनमा परिणत भयो।[२३] १९८२ मा, उहाँ मध्य प्रदेश बाट भाजपाको प्रतिनिधित्व गर्दै तेस्रो पटक राज्यसभामा निर्वाचित हुनुभयो।[१६] इन्दिरा गान्धीको हत्या को कारणले सहानुभूतिको लहरको पछाडि कांग्रेसले भूस्खलन जित्दा १९८४ निर्वाचनमा भाजपाले मात्र दुई सिट जित्यो। यो असफलताले पार्टीको अडानमा परिवर्तन ल्यायो र आडवाणीलाई पार्टी अध्यक्ष नियुक्त गरियो र भाजपा जनसंघको हिन्दुत्व विचारधारामा फर्कियो।[२४]

आडवाणीको नेतृत्वमा, विश्व हिन्दू परिषद (VHP) ले हिन्दूलाई समर्पित मन्दिर निर्माणको लागि आन्दोलन सुरु गर्दा रामजन्मभूमि साइटलाई लिएर अयोध्या विवाद को राजनीतिक अनुहार बनेको थियो। अयोध्या मा बाबरी मस्जिद को स्थानमा हिन्दू देवता राम लाई समर्पित मन्दिरको निर्माण को लागी ।[२५] यो विवाद रामको जन्मस्थल हो भन्ने विश्वासको आधारमा केन्द्रित भएको थियो र त्यहाँ एक पटक एउटा मन्दिर थियो जुन मुगल सम्राट बाबर द्वारा भत्काइएको थियो। भारतको सर्वेक्षण]] (एएसआई) दावीलाई समर्थन गर्दै।[२६][२७] बीजेपीले अभियानलाई समर्थन गर्‍यो र यसलाई 1989 को चुनावको लागि आफ्नो चुनावी घोषणापत्रको एक हिस्सा बनायो र यसले 86 सिट जित्न मद्दत गर्‍यो र आडवाणी पहिलो पटक लोकसभा मा निर्वाचित भए। आडवाणी लोकसभामा विपक्षी दलको नेता बने जब वीपी सिंहराष्ट्रिय मोर्चाको सरकार गठन भयो।[२८]


१९९०-९७: रथयात्रा र भाजपाको उदय

[सम्पादन गर्नुहोस्]

1990 मा, आडवाणीले राम रथयात्रा, रामजन्मभूमि आन्दोलनका लागि स्वयंसेवकहरूलाई परिचालन गर्न रथसहितको जुलुस निकाले। यो जुलुस गुजरात मा सोमनाथ बाट सुरु भई अयोध्यामा परिणत भएको थियो।[२९] 1991 को आम चुनावमा, आडवाणी गान्धीनगर लोकसभा निर्वाचन क्षेत्रबाट दोस्रो पटक जितेर कांग्रेस पछिको दोस्रो ठूलो पार्टी बन्यो र फेरि विपक्षी नेता बने।[३०] 1992 मा, बाबरी मस्जिद भत्काइएको थियो जसमा आडवाणीले भत्काउनु अघि उत्तेजक भाषण दिएका थिए।[३१][३२][३३]आडवाणी ध्वस्त मुद्दामा अभियुक्त मध्ये थिए तर केन्द्रीय अनुसन्धान ब्यूरोको विशेष अदालतले ३० सेप्टेम्बर २०२० मा निर्दोष ठहरियो।[३४][३५] फैसलामा, यो विघटन पूर्व नियोजित थिएन र आडवाणीले भीडलाई रोक्न र उनीहरूलाई उक्साउने प्रयास नगरेको उल्लेख गरिएको थियो।[३६][३७]

1996 को आम चुनावमा, बीजेपी एकल सबैभन्दा ठूलो पार्टी बन्यो र फलस्वरूप भारतको राष्ट्रपति द्वारा सरकार गठन गर्न आमन्त्रित गरियो। हवाला काण्डमा संलग्न भएको आरोपमा आडवाणीले चुनाव लडेका थिएनन्उनी पछि भारतको सर्वोच्च अदालतले सफाइ दिएको थियो ।[३८][३९] वाजपेयीले मे १९९६ मा प्रधानमन्त्रीको रूपमा सपथ ग्रहण गर्दा मात्र तेह्र दिनपछि सरकार पतन भयो।[४०]

१९९८-२००४: गृहमन्त्री तथा उपप्रधानमन्त्री

[सम्पादन गर्नुहोस्]

1998 को आम चुनावमा, बीजेपी नेतृत्वको राष्ट्रिय लोकतान्त्रिक गठबन्धन (एनडीए), मार्च 1998 मा वाजपेयी प्रधानमन्त्रीको रूपमा फर्केर सत्तामा आयो।[४१] आडवाणी तेस्रो कार्यकालका लागि लोकसभामा निर्वाचित भए र गृहमन्त्री बने।[६] तर, जे जयललिताको नेतृत्वमा रहेको अखिल भारतीय अन्ना द्रविड मुनेत्र कझगम (ए.आई.ए.डी.एम.के.) ले सरकारलाई दिएको समर्थन फिर्ता लिएपछि मात्र तेह्र महिनापछि सरकार फेरि पतन भयो।[४१] नयाँ चुनाव बोलाइएपछि, बीजेपी नेतृत्वको एनडीएले १९९९ आम चुनाव मा फेरि बहुमत हासिल गर्‍यो र आडवाणी चौथो कार्यकालको लागि गान्धीनगरबाट विजयी भए। उनले गृहमन्त्रीको पदभार ग्रहण गरे र पछि २००२ मा उपप्रधानमन्त्रीको पदभार ग्रहण गरे।[४२][४३]

२००४-०९: विपक्षी नेता

[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन् २००५ मा आडवाणी तत्कालीन अमेरिकी विदेशमन्त्री कन्डोलिजा राइससँग

2004 को आम चुनावमा, बीजेपीले कांग्रेसको नेतृत्वमा संयुक्त प्रगतिशील गठबन्धनको साथ हार बेहोरेको थियो, मनमोहन सिंह प्रधानमन्त्रीको रूपमा सत्तामा आए।[४४] आडवाणी लोकसभामा आफ्नो पाँचौं कार्यकाल जितेर विपक्षी नेता बने।[४५][४६] २००४ को पराजय पछि वाजपेयीले सक्रिय राजनीतिबाट सन्यास लिए, आडवाणीलाई बीजेपीको नेतृत्व गर्न प्रोत्साहित गरे।[४७] जुन २००५ मा, कराचीको भ्रमणको क्रममा, आडवाणीले मोहम्मद अली जिन्नालाई "धर्मनिरपेक्ष" नेताको रूपमा वर्णन गरे जसको कारण RSS बाट आलोचना भयो।आडवाणीलाई भाजपा अध्यक्ष पदबाट राजीनामा दिन बाध्य पारियो तर केही दिन पछि राजीनामा फिर्ता लिए।[४८] अप्रिल २००५ मा आरएसएस प्रमुख के. एस. सुदर्शन आडवाणीले पछाडी हट्नुपर्छ भन्ने धारणा राखे।[४९]डिसेम्बर 2005 मा मुम्बई मा भाजपाको रजत जयन्ती समारोहमा, आडवाणीले पार्टी अध्यक्षको पद छोडे र राजनाथ सिंह, उत्तर प्रदेश बाट उनको स्थानमा निर्वाचित भए। मार्च 2006 मा, वाराणसी मा एक हिन्दू मन्दिरमा बम विस्फोट पछि, आडवाणीले आतंकवादसँग लड्न सत्तारूढ संयुक्त प्रगतिशील गठबन्धनको कथित असफलतालाई उजागर गर्न "भारत सुरक्षा यात्रा" निकाले।[५०]

२००९-१५: प्रधानमन्त्रीको उम्मेदवारी र पछिका वर्षहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन् २००९ मा आडवाणी चुनावी अभियानमा

डिसेम्बर २००६ मा, आडवाणीले भने कि संसदीय लोकतन्त्रमा विपक्षी नेताको रूपमा, मे २००९ मा हुने अर्को आम चुनावको लागि आफूलाई प्रधानमन्त्री पदको उम्मेदवार ठान्थे।[५१] उनको उम्मेदवारीलाई सबैले समर्थन नगरे पनि वाजपेयीले आडवाणीको उम्मेदवारीलाई समर्थन गरे।[५२] २ मे २००७ मा, बीजेपी अध्यक्ष राजनाथ सिंहले भने कि यदि बीजेपीले अर्को चुनाव जित्यो भने अर्को प्रधानमन्त्रीको लागि आडवाणी स्वाभाविक विकल्प हुन्।[५३]१० डिसेम्बर २००७ मा, बीजेपीको संसदीय बोर्डले औपचारिक रूपमा एल के आडवाणीलाई २००९ मा हुने आम चुनावको लागि यसको प्रधानमन्त्री उम्मेद्वार हुने घोषणा गर्यो।[५४]

आडवाणीले लोकसभामा आफ्नो छैटौं कार्यकाल जितेका भए पनि, २००९ को आम चुनावमा भाजपा कांग्रेस र यसका सहयोगीहरूसँग पराजित भयो, जसले तत्कालीन प्रधानमन्त्री मनमोहन सिंहलाई कार्यालयमा जारी राख्न अनुमति दियो। चुनावमा पराजय पछि, लालकृष्ण आडवाणीले सुष्मा स्वराज लाई विपक्षी नेताको पद हस्तान्तरण गरे।[५५][५६] उनी सन् २०१० मा राष्ट्रिय लोकतान्त्रिक गठबन्धन का कार्यकारी अध्यक्ष निर्वाचित भएका थिए।[५७] आडवाणीले गान्धीनगरबाट २०१४ को आम चुनाव लडे, लगातार पाँचौं पटक जिते। पछि उहाँ मुरली मनोहर जोशी र अटल बिहारी वाजपेयी संग भाजपाको मार्गदर्शक मण्डल (भिजन समिति) का भाग हुनुहुन्थ्यो।[५८]


पुरस्कार र मान्यता

[सम्पादन गर्नुहोस्]
आडवाणी २०१५ मा पद्म विभूषण पुरस्कार प्राप्त गर्दै




  1. ↑ "आडवाणीको राजीनामाले बिजेपीमा हलचल", कान्तिपुर दैनिक, अन्तिम पहुँच २०१९-०३-१३। 
  2. ↑ "Bhartiya Janata Party's Prime Ministerial candidate and the Leader of Opposition, Lal Krishna Advani will once again seek re-election from his Gandhinagar constituency", India Today, १८ मार्च २००९, अन्तिम पहुँच १ नोभेम्बर २०२३। 
  3. ↑ "Friday Times : Analysis: Trading with India", मूलबाट ६ अक्टोबर २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ६ अगस्ट २०१२।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ६ अक्टोबर २०११ मिति
  4. ↑ "Political success story: Architect of Indian Politics, The Enduring Legacy of LK Advani", Zee news, ३ फेब्रुअरी २०२४, अन्तिम पहुँच १ डिसेम्बर २०२३। 
  5. ↑ "L.K. Advani: Bio, Political life, Family & Top stories", Times of India, अन्तिम पहुँच १ नोभेम्बर २०२३। 
  6. ↑ ६.० ६.१ ६.२ उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; LSMB नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन
  7. ↑ Malik, Yogendra K.; Singh, V.B. (१९९४), Hindu Nationalists in India: The Rise of the Bharatiya Janata Party, Boulder, Colorado: Westview Press, पृ: 40–43, आइएसबिएन 978-0-8133-8810-6। 
  8. ↑ "Will LK Advani's son live up to his father's image?", Firstpost, १४ मे २०१४, अन्तिम पहुँच ५ अप्रिल २०१९। 
  9. ↑ Sahgal, Priya, "A Tale of Two Daughters", India Today, अन्तिम पहुँच ९ मे २०२२। 
  10. ↑ "LK Advani bids adieu to wife Kamla; Swaraj, Manmohan, Amit Shah at funeral", Indian Express, ७ अप्रिल २०१६, अन्तिम पहुँच ५ अप्रिल २०१९। 
  11. ↑ Roy Chaudhury, Dipanjan (२९ जुन २०१९), "Lutyens' Zone: Sushma Swaraj to vacate, LK Advani & MM Joshi may retain bungalows", The Economic Times, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०२०। 
  12. ↑ "'My idea of happiness is good books':Advani", Indian Express, १९ सेप्टेम्बर २०१०, अन्तिम पहुँच १ नोभेम्बर २०२३। 
  13. ↑ "India 'incomplete' without Sindh: Advani", Indian Express, १५ जनवरी २०१७, मूलबाट १५ जनवरी २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ जनवरी २०१७। 
  14. ↑ १४.० १४.१ Jaffrelot, Christophe (१९९६), The Hindu Nationalist Movement and Indian Politics, C. Hurst & Co. Publishers, पृ: २३७, आइएसबिएन 978-1850653011। 
  15. ↑ Proposal to nominate a member to the Delhi Metropolation [sic] Council Vice Shri L.K. Advani, New Delhi: Ministry of Home Affairs: Delhi Section, १९७१, पृ: 2, अन्तिम पहुँच २१ सेप्टेम्बर २०२२ – National Archives of Indiaद्वारा, "Shri L. K. Advani who was the chairman of the Metropolitan Council, was elected as member of the Rajya Sabha in the last elections and his seat has fallen vacant in the Council. He was from the Jan Sangh Party." 
  16. ↑ १६.० १६.१ १६.२ "List of Rajya Sabha members Since 1952", मूलबाट ९ जनवरी २०१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ अक्टोबर २०१३। 
  17. ↑ Zarhani, Seyed Hossein (२०१८), Governance and Development in India: A Comparative Study on Andhra Pradesh and Bihar after Liberalization, Routledge, पृ: 189, आइएसबिएन 978-1-351-25518-9। 
  18. ↑ G. G. Mirchandani (२००३), 320 Million Judges, Abhinav Publications, पृ: 90–100, आइएसबिएन 81-7017-061-3। 
  19. ↑ Basu, Amrita (३० जुन २०१५), Violent Conjunctures in Democratic India, Cambridge University Press, पृ: 69, आइएसबिएन 978-1-107-08963-1। 
  20. ↑ "General Election of India 1980, 7th Lok Sabha", Election Commission of India, पृ: ५, मूलबाट १८ जुलाई २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ जनवरी २०१०। 
  21. ↑ Chawla, Prabhu (३० सेप्टेम्बर २०१३), "As general elections loom large, new four-party United Front formed to counter Cong(I)", India Today, अन्तिम पहुँच २३ जुन २०१९। 
  22. ↑ "BJP's foundation day: Brief history of the achievements and failures of the party", The Indian Express, ६ अप्रिल २०१९, मूलबाट ११ मे २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ मार्च २०२०। 
  23. ↑ Guha, Ramachandra (२००७), India after Gandhi: the history of the world's largest democracy (1st संस्करण), India: Picador, पृ: 563–564, आइएसबिएन 978-0-330-39610-3। 
  24. ↑ Guha, Ramachandra (२००७), India after Gandhi: the history of the world's largest democracy (1st संस्करण), India: Picador, पृ: 633, आइएसबिएन 978-0-330-39610-3। 
  25. ↑ "In the times of Yakub Memon, remembering the Babri Masjid demolition cases", २९ जुलाई २०१५, मूलबाट ३० जुलाई २०१५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ जुलाई २०१५। 
  26. ↑ "Evidence of temple found: ASI", २५ अगस्ट २००३, मूलबाट ११ अप्रिल २००९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ अप्रिल २००९। 
  27. ↑ "Layers of truth", The Week, मूलबाट २३ मार्च २००५-मा सङ्ग्रहित। 
  28. ↑ Krishna, Ananth V. (२०११), India Since Independence: Making Sense Of Indian Politics, Pearson Education India, पृ: ३४७, आइएसबिएन 9788131734650। 
  29. ↑ Panikkar, K. N. (१९९३), "Religious Symbols and Political Mobilization: The Agitation for a Mandir at Ayodhya", Social Scientist 21 (7/8): 63–78, जेएसटिओआर 3520346, डिओआई:10.2307/3520346। 
  30. ↑ Sahgal, Priya (२८ डिसेम्बर २००९), "1990-L.K. Advani's rath yatra: Chariot of fire", India Today, अन्तिम पहुँच ९ मे २०२०। 
  31. ↑ "Muslims can never forgive Kalyan over Babri issue", Express India, मूलबाट २१ जनवरी २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २७ अप्रिल २०११।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २१ जनवरी २०१२ मिति
  32. ↑ "Babri demolition & failure of Muslim leadership", Zee News India, २७ सेप्टेम्बर २०१०, मूलबाट २ अक्टोबर २०१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २७ अप्रिल २०११। 
  33. ↑ Pradhan, Sharat (२६ मार्च २०१०), "Advani fuelled fire that razed Babri: IPS officer", Rediff, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०२०। 
  34. ↑ Sachdev, Vakasha (६ डिसेम्बर २०१९), "'Vindicated' LK Advani Remains on Trial in Babri Demolition Case", The Quint, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०२०। 
  35. ↑ "Advani on being acquitted from Babri demolition case.", Times of India, ३० सेप्टेम्बर २०२०, अन्तिम पहुँच ३० सेप्टेम्बर २०२०। 
  36. ↑ "From Nation of Donkeys to 'Black Day for Democracy': English Editorials Slam Babri Verdict", The Wire (India), २ अक्टोबर २०२०, अन्तिम पहुँच ३ अक्टोबर २०२०। 
  37. ↑ "Babri accused tried to stop mob, not incite them", Rediff.com, ३० सेप्टेम्बर २०२०, अन्तिम पहुँच १ अक्टोबर २०२०। 
  38. ↑ Shakti Shekhar, Kumar (१ नोभेम्बर २०१७), "How Advani will create Parliamentary history whether he contests 2019 Lok Sabha elections or not", India Today (New Delhi: India Today Group), अन्तिम पहुँच १५ जुलाई २०२०। 
  39. ↑ "SC clears Advani, Shukla in hawala case", Indian Express, ३ मार्च १९९८। 
  40. ↑ Goswami, Dev (१७ अगस्ट २०१८), "When Atal Bihari Vajpayee showed the world how to resign in style", India Today, अन्तिम पहुँच १० मे २०२०। 
  41. ↑ ४१.० ४१.१ Shakti Shekhar, Kumar (१७ अगस्ट २०१८), "How Atal Bihari Vajpayee ended BJP's untouchability", India Today, अन्तिम पहुँच १० मे २०२०। 
  42. ↑ "Advani appointed deputy prime minister", The Times of India, २९ जुन २००२, अन्तिम पहुँच १० मे २०२०। 
  43. ↑ Wondering Man, Money & Go(l)d (अङ्ग्रेजीमा), Wondering Man, पृ: 24, आइएसबिएन 978-1-84693-016-4। 
  44. ↑ Ruparelia, Sanjay (२००५), "Managing the United Progressive Alliance: The Challenges Ahead", Economic and Political Weekly 40 (24): 2407–2412, आइएसएसएन 0012-9976, जेएसटिओआर 4416746। 
  45. ↑ "LK Advani warns of 2004 redux, showers praise on party's prime ministerial candidate Narendra Modi", The Economic Times, २० जनवरी २०१४, अन्तिम पहुँच १० मे २०२०। 
  46. ↑ "Lal Krishna Advani | Biography & Facts", Encyclopedia Britannica (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच १० मे २०२०। 
  47. ↑ Sengupta, Somini (३१ डिसेम्बर २००५), "Former Premier Vajpayee Retires From Indian Politics at 81", The New York Times (en-USमा), आइएसएसएन 0362-4331, अन्तिम पहुँच १० मे २०२०। 
  48. ↑ "L K Advani resigns for 3rd time in 8 years, once over row on Jinnah remarks", The Economic Times, अन्तिम पहुँच ६ अगस्ट २०२०। 
  49. ↑ "Atal, Advani should step aside, let young rise: RSS chief", The Indian Express, ११ अप्रिल २००५। 
  50. ↑ "Advani resigns for 3rd time in 8 years, once over row on Jinnah remarks", Hindustan Times (अङ्ग्रेजीमा), १० जुन २०१३, अन्तिम पहुँच ६ अगस्ट २०२०। 
  51. ↑ "I'll be candidate for PM: Advani", The Times of India, ११ डिसेम्बर २००६, मूलबाट १९ डिसेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० जुन २०१३।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १९ डिसेम्बर २०१३ मिति
  52. ↑ "Advani opens his heart, and a can of worms", The Economic Times (India), ११ डिसेम्बर २००६, मूलबाट १४ डिसेम्बर २००६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ अप्रिल २००९। 
  53. ↑ Mohua Chatterjee (२ मे २००७), "LK 'natural' choice for PM: Rajnath", The Times of India, मूलबाट १९ डिसेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० जुन २०१३।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १९ डिसेम्बर २०१३ मिति
  54. ↑ "Finally, BJP announces Advani as PM candidate", The Economic Times, अन्तिम पहुँच ६ अगस्ट २०२०। 
  55. ↑ "New India opposition leader named", BBC News, १८ डिसेम्बर २००९, अन्तिम पहुँच २७ अप्रिल २०१४। 
  56. ↑ Vyas, Neena (१८ डिसेम्बर २००९), "Advani quits as Leader of Opposition", The Hindu, मूलबाट १९ डिसेम्बर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ डिसेम्बर २००९। 
  57. ↑ "NDA elects Advani 'working chairman'", Hindustan Times (अङ्ग्रेजीमा), २२ फेब्रुअरी २०१०, अन्तिम पहुँच ३ फेब्रुअरी २०२१। 
  58. ↑ ""No Advani, Joshi, Vajpayee in BJP Parliamentary Board, party makes Marg Darshak Mandal for them"", IBN Live, २९ अगस्ट २०१४, अन्तिम पहुँच २६ अगस्ट २०१४।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २९ अगस्ट २०१४ मिति
  59. ↑ "Advani, Bachchan, Dilip Kumar get Padma Vibhushan", The Hindu, २५ जनवरी २०१५, अन्तिम पहुँच ३ फेब्रुअरी २०२३। 
  60. ↑ "LK Advani to receive Bharat Ratna", The Times of India, ३ फेब्रुअरी २०२३, अन्तिम पहुँच ३ फेब्रुअरी २०२३।  
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=लालकृष्ण_आडवाणी&oldid=1262606" बाट अनुप्रेषित