हिउँ चितुवा

हिउँ चितुवा
संरक्षण स्थिति
असुरक्षित (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	जनावर
Phylum:	रज्जुकी
वर्ग:	स्तनधारी प्राणी
गण:	मांसाहारी
परिवार:	फेलिडे
उपपरिवार:	Pantherinae
वंश:	पान्थेरा
प्रजाति:	P. uncia
वैज्ञानिक नाम
Panthera uncia

हिउँ चितुवा (अङ्ग्रेजी: Snow Leopard) ठुलो बिरालो प्रजातिको मांसाहारी जनावर हो, जुन दक्षिण एसिया तथा मध्य एसियाका हिमाली क्षेत्रमा पाइन्छ। हिउँ चितुवा समुन्द्री सतहबाट ३,००० देखि ५,५०० मिटर उचाइ बीचका चट्टानी हिमाली क्षेत्रमा बसोबास गर्छन। लुकेर रहने स्वभाबको कारण यिनिहरूको सही सङ्ख्या थाहा हुन सकेको छैन, तापनि खुला जङ्गली क्षेत्रमा ३,५०० देखि ७,००० को सङ्ख्यामा तथा बिश्वका चिडियाघरहरूमा ६०० देखि ७०० को सङ्ख्यामा हिउँ चितुवाहरू रहेको अनुमान गरिएको छ।

हिउँ चितुवा अन्य ठुला बिरालो प्रजातिका जनावर भन्दा सानो हुन्छ, तर उनीहरू कै आकारमा देखिन्छ, सामान्यतया यिनीहरूको तौल २७ देखि ५४ किलोग्राम तथा लम्बाइ ७५ देखि १३० सेन्टिमिटरको हाराहारीमा हुन्छ भने पुच्छर सहितको लम्बाइ यो लम्बाइको ७५ देखि ९० प्रतिशत बढी हुने गर्छ।

स्वरूप

हिउँ चितुवा

यसको थुतुनो छोटो हुन्छ र नाकका प्वाल ठुला हुन्छन् जसले गर्दा हिमाली क्षेत्रमा स्वास फेर्न सजिलो हुन्छ। यसको शरीरमा हल्का खैरो रंगको लामा र बाक्ला भुत्ला हुन्छन्। यसको शरीरभरी काला पहेँला थेग्लाहरू हुन्छन् र छाती सेतो हुन्छ। यसको आँखा निलो वा हरियो रंगको हुन्छ पंजा ठुला हुन्छन् जसले गर्दा यिनीहरू हिउँमा सजिलै हिड्न सक्छन। लामो र लचकदार पुच्छर हुन्छ जसले गर्दा चट्टानी भू-भागमा हिड्दा शरीर संतुलन गर्न सहयोग मिल्छ।

वासस्थान

हिउँ चितुवा हिमाली क्षेत्रका जङ्गल तथा पत्थरीला पहाडहरूमा बसोबास गर्ने गर्दछ।

‍‍

भौगोलिक बितरण

हिउँ चितुवा मध्य तथा दक्षीण एसियाको उबडखाबड परेको हिमाली प्रदेशमा लगभग १,२३०,३०० वर्ग किलोमिटरको क्षेत्र भित्र पाइन्छ, जुन क्षेत्र भित्र नेपाल, चीन, भारत, अफगानिस्तान, भुटान, कजाखस्तान, किर्गिस्तान, मंगोलिया, पाकिस्तान, रसिया, ताजकिस्तान र उज्वेकिस्तान लगायतका बाह्र वटा देशहरू पर्छन।

भौगोलिक बितरण अनुसार हिम चितुवा बसोबास गर्ने क्षेत्र पश्चिम अफगानिस्तानको हिन्दुकुस शिर दर्या(the Syr Darya)बाट पमिर हिमालय, टियान शान(Tian Shan), काराकोरम हिमाल,कश्मिर, कुन्लुन, हुँदै दक्षिणी साइबेरीया सम्म फैलिएको छ, जहाँ रसियाको अल्ताइ हिमाल, साजन, तन्नु-ओला हिमाल र बैकाल तालको पश्चिमी क्षेत्रका हिमलायहरू पनि पर्दछन। हिउँ चितुवा मंगोलियामा मंगोलिया तथा गोवी अल्ताइ र खाङ्गाई हिमालाम तथा तिब्बतमा उत्तरमा अल्ताइन-ताह(Altyn-Tagh) सम्म पाइन्छ।

सङ्ख्या तथा संरक्षण स्थिति

म्याककार्थिले सन २००३ मा गरेको अध्ययनका अनुसार हिउँ चितुवाको कुल सङ्ख्या ४,०८० देखि ६,५९० को हाराहारिमा रहेको देखिन्छ(तालिका तल छ), यो अनुमानित सङ्ख्यामा हाल फरक पर्न सक्छ। साथै बिश्वभरिका चिडियाघरहरूमा लगभग ६००-७०० को सङ्ख्यामा हिउँ चितुवाहरू रहेको अनुमान गरिएको छ।

सन १९७२ मा आई यु सि एन(IUCN)ले हिउँ चितुवालाई बिश्वब्यापि रूपमा यसको खतरामा परेका प्रजातिको रातो सूची(Red List of Threatened Species)मा सूचीकृत गर्‍यो, सन २००८मा यहि खतराको सूचीलाई कायम नै राखियो।

देश( क्षेत्र)	बासस्थानको क्षेत्र (कि मि२.)	अनुमानित सङ्ख्या
अफगानिस्तान	५०,०००	१००-२००?
भुटान	१५,०००	१००-२००?
चीन	१,१००,०००	२,०००-२,५००
भारत	७५,०००	२००-६००
काजकस्तान	५०,०००	१८०-२००
किर्गिस्तान	१०५,०००	१५०-५००
मंगोलिया	१०१,०००	५००-१,०००
नेपाल	३०,०००	३००-५००
पाकिस्तान	८०,०००	२००-४२०
ताजकिस्तान	१००,०००	१८०-२२०
उज्वेकिस्तान	१०,०००	२०-५०

शान डियगो चिडियाघरमा भएको हिउँ चितुवा

संरक्षण क्षेत्रहरू:

• चित्रल राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, खाईबर-पख्तुनख्वा, पाकिस्तान
• हेमिस राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, लदाख, भारत
• खुन्जरब राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, गिल्गिट-बाल्तिस्तान, पाकिस्तान.
• नन्दा देवी राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, उत्तराखण्ड, भारत, (युनेस्को विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत)
• क्वामोलाङ्मा राष्ट्रिय प्रकृति आरक्ष, तिब्बत, चीन
• सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्ज, नेपाल, (युनेस्को विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत)
• तमोर फेङ प्रकृति आरक्ष, पश्चिमी टियाशान हिमाल, शिन्जियाङ, चीन
• भ्यालि अफ फ्लावर राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, उत्तराञ्चल, भारत, (युनेस्को विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत)
• शे-फोक्सुण्डो राष्ट्रिय निकुञ्ज, डोल्पा जिल्ला, नेपाल
• ढोरपाटन शिकार आरक्ष, बागलुङ, नेपाल
• अन्नपूर्ण संरक्षण क्षेत्र, नेपाल
• जिग्मे दोर्जि राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, भुटान
• गोबि गुर्भान्सैखान राष्ट्रिय निकु‍ञ्ज, मंगोलिया
• अबसुनुर हलो, मंगोलिया र टुभा गणतन्त्र, रुसको राज्य सिमानामा
• दिबाङ बन्यजन्तु आरक्ष, अनिनि, भारत

बाहिरी लिङ्कहरू

• हिउँ चितुवा ( बीबीसी)

रसुवा स्थित लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्रको लाङटाङ र क्यान्जिङमा पनि पाईछ