नुरिस्तानी भाषा परिवार

नुरिस्तानी
काफिरी
भौगोलिक वितरण	नुरिस्तान, अफगानिस्तान चित्राल, पाकिस्तान
भाषिक वर्गीकरण	भारोपेली भाषा परिवार आर्य इरानेली नुरिस्तानी
मूल-भाषा	आदिम नुरिस्तानी भाषा
उपखण्डहरू	उत्तरी नुरिस्तानी दक्षिणी नुरिस्तानी
ग्लोटोलग	nuri1243
हिन्दुकुशको दक्षिणी सीमामा अवस्थित नुरिस्तान क्षेत्र
आधुनिक अफगानिस्तानको नुरिस्तान प्रदेश, जहाँ अधिकांश वक्ताहरू बसोबास गर्छन्

नुरिस्तानी भाषा परिवार, जसलाई काफिरी भाषा परिवार पनि भनिन्छ, आर्य इरानेली भाषा परिवारका तीन समूहहरू मध्ये एक हो, साथै धेरै ठुलो आर्य र इरानेली समूहहरू पनि छन्। तिनीहरूसँग मुख्यतया पूर्वी अफगानिस्तानमा र पाकिस्तानको खैबर पख्तुनख्वाको चित्राल जिल्लामा केही नजिकैका घाटीहरूमा लगभग १३०,००० वक्ताहरू छन्। नुरिस्तानीहरूको बसोबास रहेको यो क्षेत्र दक्षिणी हिन्दुकुश पर्वतमा अवस्थित छ, र पश्चिममा अलिङ्गार नदी, केन्द्रमा पेच नदी, र पूर्वमा लान्दाइ सिन र कुनार नदीहरूले बगेको छ। अधिक व्यापक रूपमा, नुरिस्तान (वा काफिरिस्तान) क्षेत्र भारतीय उपमहाद्वीप र इरानेली पठारको उत्तरी चौराहामा अवस्थित छ। भाषाहरूलाई पहिले प्रायः आर्य (दरदेली उप-समूह) वा इरानेलीसँग समूहीकृत गरिएको थियो जबसम्म तिनीहरूलाई अन्ततः आर्य इरानेलीमा तेस्रो शाखाको रूपमा वर्गीकृत गरिएको थिएन।

दामेली प्रायः यसको शब्दावलीको आधारमा दरदेलीको सट्टा नुरिस्तानीको हो भन्ने सोचाइन्छ, तर यसको सर्वनाम प्रणाली र आकारविज्ञान विशेषता रूपमा दरदेली मूलको हो, जसले यो भाषा आर्य हो भन्ने सुझाव दिन्छ, भारी नुरिस्तानी प्रभावको साथ।

भाषाहरू

जर्ज मोर्गेन्स्टियर्नेद्वारा नुरिस्तानी भाषाहरूको नक्सा

• उत्तरी:
  • कामकटविरी (बाशगली, काटा-वरी, कमविरी, शेखानी र मुमविरी बोलीहरू समावेश छन्) ४०,००० वक्ताहरू
  • वासीवरी (प्रसुनी) ८,००० वक्ता
• दक्षिणी:
  • अश्कुन (अशकुन) ४०,००० वक्ताहरू
  • वैगाली (कलश-अला) १२,००० वक्ताहरू
  • ट्रेगामी (गम्बिरी) ३,५०० वक्ताहरू
  • जेमियाकी ५०० वक्ताहरू

इतिहास

नुरिस्तानीको प्रागितिहास अस्पष्ट छ, सिवाय यो कि यो स्पष्ट रूपमा आर्य इरानेली उपसमूहसँग सम्बन्धित छ। तथापि, आर्य इरानेली भित्र यसको वर्गीकरणमा बहस भएको थियो जबसम्म हालको अनुसन्धानले आर्य वा इरानेलीभन्दा फरक तेस्रो शाखाको रूपमा यसको स्थिति लाई स्थापित गरेन, यद्यपि व्यापक आर्य प्रभाव नुरिस्तानी भाषाहरूमा पत्ता लगाउन सकिन्छ, जसले लामो समयसम्म सम्पर्कलाई इंगित गर्दछ। जाकोब हाफम्यान (२०२३) का अनुसार नुरिस्तानीको पहिलो सहस्राब्दीमा बाह्लीकसँग सम्पर्क भएको हुन सक्छ।

१९औँ शताब्दीसम्म साहित्यमा नुरिस्तानी भाषाहरूको वर्णन गरिएको थिएन। यस क्षेत्रको पुरानो नाम काफिरिस्तान थियो र भाषाहरूलाई काफिरी वा काफिरिस्तानी भनिन्थ्यो, तर सन् १८९६ मा यस क्षेत्रलाई इस्लाममा रूपान्तरण गरेदेखि यी शब्दहरूलाई हालका शब्दहरूले प्रतिस्थापन गरेको छ। कलश जाति संस्कृति र ऐतिहासिक धर्मको दृष्टिले नुरिस्तानी जनतासँग धेरै नजिक छन्, र नुरिस्तानी भाषा, कलशा-अला, र एक आर्य भाषा, कला-मुनका वक्ताहरू बीच विभाजित छन्।

यी भाषाहरू हिन्दुकुशको अत्यन्त पृथक पहाडी क्षेत्रमा आदिवासीहरूले बोल्दछन्, जुन आधुनिक समयमा कुनै वास्तविक केन्द्रीय अधिकारको अधीनमा कहिल्यै थिएन। यो क्षेत्र हालको अफगानिस्तानको उत्तरपूर्वी सिमाना र हालको पाकिस्तानको उत्तर-पश्चिमको छेउछाउमा अवस्थित छ। यी भाषाहरूले भाषाविद्हरूले तिनीहरूलाई दिन चाहेको ध्यान पाएका छैनन्। तिनीहरूलाई बोल्न अनुमान गरिएको मानिसहरूको एकदमै थोरै सङ्ख्यालाई विचार गर्दा तिनीहरूलाई सङ्कटापन्न भाषाहरू मान्नुपर्छ।

धेरै नुरिस्तानी मानिसहरूले अहिले अन्य भाषाहरू बोल्छन्, जस्तै दारी र पस्तो (अफगानिस्तानका दुई आधिकारिक भाषाहरू) र खोवर।