कालेबुङ

कालेबुङ
नगरपालिका
कालेबुङ नगरपालिका
कालेबुङ सहर
कालेबुङ कालेबुङ
निर्देशाङ्क: २७°३′३६″उ॰ ८८°२८′१२″पू॰
देश	भारत
राज्य	पश्चिम बङ्गाल
जिल्ला	कालिम्पोङ जिल्ला
नामकरण	काले बुङ
सरकार
• प्रकार	नगरपालिका
• अङ्ग	कालेबुङ नगरपालिका
• अध्यक्ष	रवि प्रधान
क्षेत्रफल
• जम्मा	९.१६८ किमी२ (३.५४० वर्ग माइल)
उन्नतांश	१२४७ मिटर (४०९१ फिट)
जनसङ्ख्या  (२०११)
• जम्मा	४९४०३
• घनत्व	५४००/किमी२ (१४०००/वर्ग माइल)
भाषाहरू
• आधिकारिक	नेपाली , बङ्गाली र हिन्दी
• अतिरिक्त अधिकारी	अङ्ग्रेजी
समय क्षेत्र	युटिसी+५:३० (भारतीय मानक समय)
हुलाक सूचकांक नम्बर	७३४ ३०१
क्षेत्रीय सङ्केत	०३५५२

कालेबुङ अथवा कालिम्पोङ भारतको पश्चिम बङ्गाल राज्यमा अवस्थित एउटा सहर र कालिम्पोङ जिल्लाको सदरमुकाम हो। यो १,२५० मिटर (४,१०१ फिट)को औसत उचाइमा अवस्थित छ। यो क्षेत्र गोर्खाल्यान्ड क्षेत्रीय प्रशासन अन्तर्गत पर्दछ जुन पश्चिम बङ्गाल राज्य भित्र एक स्वायत्त शासी निकाय हो।

कालेबुङ आफ्नो शैक्षिक संस्थाहरूका लागि परिचित छ, जसमध्ये धेरै ब्रिटिस औपनिवेशिक कालमा स्थापना भएका थिएँ। कालेबुङ र छिमेकी दार्जिलिङ सन् १९८० को दशकमा र हालै सन् २०१० मा छुट्टै गोर्खाल्यान्ड राज्यको माग गर्ने प्रमुख केन्द्रहरू थिएँ। कालेबुङ १७०० ई. सम्म सिक्किमको एक भाग थियो। १८औँ शताब्दीको सुरुमा भुटानका राजाले यसमा कब्‍जा गरेका थिएँ। आंग्ल भुटान युद्ध पछि १८८५ ई. मा यसलाई दार्जिलिङमा मिलाईएको थियो।

यो नगरपालिका टिस्टा नदीको किनारमा अवस्थित छ र यसको समशीतोष्ण हावापानी, प्राकृतिक वातावरण र यस क्षेत्रका लोकप्रिय पर्यटक स्थलहरूको निकटताका कारण पर्यटकीय गन्तव्य हो। कालेबुङको लागि बागवानी महत्त्वपूर्ण छ: यसको फराकिलो सुनगाभा, नर्सरीहरू, जसले हिमालयी फूलका बल्बहरू, ट्युबरहरू र राइजोमहरू निर्यात गर्छन्, जसले कालेबुङको अर्थतन्त्रमा योगदान पुर्‍याउँ छ।

नामकरण

कालेबुङ नामको सटीक उत्पत्ति अस्पष्ट रहन्छ। नामको उत्पत्तिमा धेरै सिद्धान्तहरू छन्। एउटा व्यापक रूपमा स्वीकृत सिद्धान्तले दावी गर्छ कि "कालेबुङ" नामको अर्थ "राजाका मन्त्रीहरूको सभा (वा भण्डारण)" तिब्बतीमा, कालोन ("राजाका मन्त्रीहरू") र पोङ्ग ("भण्डारण") बाट आएको हो। अर्को सम्भावित व्युत्पत्तिले कौलिम (कलयुम) लाई सङ्केत गर्दछ, जसलाई स्थानीय रूपमा ओडल (उदाल) भनिन्छ वैज्ञानिक नाम ओदाने, यस क्षेत्रमा प्रशस्त मात्रामा पाइने रेशायुक्त बोट।

इतिहास

१९औँ शताब्दीको मध्य सम्म, कालेबुङ वरपरको क्षेत्र सिक्किमे र भुटानी राज्यहरूले क्रमशः शासन गरेका थिएँ। कालेबुङ सन् १७०६ मा भुटानको नियन्त्रणमा आएको भनिएको छ। तर, इतिहासकारहरूका अनुसार ग्याल्पो अजोक र अन्य लेप्चा सरदारको पराजयपछि भुटानी अतिक्रमण त्यतिबेलासम्म करिब दुई दशकदेखि लागु भइसकेको थियो।

सन् १८६४ मा ब्रिटिस-भुटान युद्ध पछि, सिन्चुला सन्धिमा हस्ताक्षर गरियो, जसमा टिस्टा नदीको पूर्व भुटानी-नियन्त्रित क्षेत्र ब्रिटिस ईस्ट इन्डिया कम्पनीलाई सुम्पिएको थियो। यसलाई केही वर्षको लागि 'पश्चिमी डुआर्स' जिल्लाको रूपमा प्रशासित गरिएको थियो, र तीन तहसीलहरूमा विभाजन गरिएको थियो। कालेबुङ दलिङकोट तहसीलमा पर्यो, जसमा संलग्न क्षेत्रको सबै पहाडी भागहरू थिएँ। सन् १८६७ मा, दलिङकोट तहसील दार्जिलिङ जिल्लामा विलय गरियो, र अन्ततः कालेबुङ उपविभागको नामकरण गरियो।

सन् १९४७ मा भारतीय स्वतन्त्रता पछि, कालेबुङ पश्चिम बङ्गाल राज्यको हिस्सा बन्यो, बङ्गाल भारत र पूर्वी पाकिस्तान बीच विभाजित भएपछि। सन् १९५९ मा चीनले तिब्बतलाई गाभेपछि धेरै बौद्ध भिक्षुहरूले तिब्बतबाट भागेर कालेबुङमा मठहरू स्थापना गरे। यी भिक्षुहरूले धेरै दुर्लभ बौद्ध धर्मग्रन्थहरू आफूसँगै ल्याएका थिएँ। सन् १९६२ मा, चीन-भारत युद्ध पछि जेलेप पासको स्थायी बन्दले तिब्बत र भारत बीचको व्यापारमा बाधा पुर्‍यायो, र कालेबुङको अर्थतन्त्रमा मन्दी आयो।

सन् १९८६ र सन् १९८८ को बीचमा, जातीय आधारमा गोर्खाल्यान्ड र कामतापुर छुट्टै राज्यको माग बलियो भयो। गोर्खा राष्ट्रिय मुक्ति मोर्चा र पश्चिम बङ्गाल सरकारबीच चालीस दिनको हडतालपछि दङ्गा चर्किएको छ। सहर लगभग घेराबन्दीमा थियो, र राज्य सरकारले कानून र व्यवस्था कायम राख्न भारतीय सेनालाई बोलायो। यसले दार्जिलिङ गोर्खा हिल काउन्सिलको गठन गर्‍यो, एउटा निकाय जसलाई सिलगढी उपविभाग अन्तर्गतको क्षेत्र बाहेक दार्जिलिङ जिल्लामा शासन गर्ने अर्ध-स्वायत्त अधिकार दिइएको थियो। सन् २००७ देखि, दार्जिलिङ पहाडहरूमा गोर्खा जनमुक्ति मोर्चा र यसका समर्थकहरूले छुट्टै गोर्खाल्यान्ड राज्यको मागलाई पुनरुत्थान गर्दै आएका छन्।

जनसाङ्ख्यिकी

२०११ को भारतको जनगणनामा, कालेबुङ सहर क्षेत्रको जनसङ्ख्या ४२,९८८ थियो, जसमध्ये ५२% पुरुष र ४८% महिला थिएँ। २०११ को जनगणनामा, कालेबुङको औसत साक्षरता दर ७९% थियो, जुन राष्ट्रिय औसत ५९.५% भन्दा बढी थियो: पुरुष साक्षरता ८४% थियो, र महिला साक्षरता ७३% थियो। कालेबुङमा ८% जनसङ्ख्या ६ वर्ष मुनिका थिएँ। कालेबुङमा अनुसूचित जाति र अनुसूचित जनजातिको जनसङ्ख्या क्रमशः ५,१०० र ५,१२१ थियो।

संस्कृति

कालेबुङका मूल बसोबास गर्नेहरू लेप्चाहरू हुन्, यद्यपि अधिकांश जनसङ्ख्या भारतीय गोर्खाहरू हुन्, तिब्बत र नेपालबाट कामको खोजीमा कालेबुङमा बसाइँ सरेका थिएँ जब यो ब्रिटिस शासनमा थियो। स्थानीय हिन्दु चाडहरूमा दशैं, तिहार, साकेला सांस्कृतिक कार्यक्रम र तिब्बती चाड ल्होसार पर्दछन्। आधिकारिक भाषाहरू हिन्दी, बङ्गाली र नेपाली हुन्, जसमा अङ्ग्रेजी अतिरिक्त आधिकारिक भाषाको रूपमा काम गर्दछ।

कालेबुङको लोकप्रिय खाजा भनेको मम: हो, छुर्पी, याक वा चौरी (याक र गाईवस्तुको हाइब्रिड) दूधबाट बनेको कडा चीज, कहिलेकाहीँ चपाइन्छ। कालेबुङमा सूपको रूपमा पाइने थुक्पा नामक चाउचाउ लोकप्रिय छ।

कालेबुङ् संगीत, कला, साहीत्यको पनि उबर्र भुमी हो जस्को उदाहरण हुन तुलसी घिमीरे, विपुल क्षेत्री, गाउँले भाइ, अनमोल गुरुङ आदी।

वनस्पति र जीवजन्तु

उच्च उचाइमा पाइने वनहरू सल्लो रूखहरू र अन्य सदाबहार अल्पाइन वनस्पतिहरू मिलेर बनेका छन्। कालेबुङको पूर्व क्षेत्रमा सात प्रजातिका गुराँस पाइन्छ। कालेबुङ वरपर तीन सय प्रजातिका सुनगाभा पाइन्छ। हाब्रे, ध्वाँसे चितुवा, साइबेरियाली मलसाँप्रो, हिमाली कालो भालु, रतुवा, झारल, घोरल, गौरीगाई र सालक कालेबुङ नजिकै पाइने जीवजन्तुहरू हुन्। यस क्षेत्रका चराहरूमा ह्युम कुखुरा, कोइली, गुलाफी रानीचरी, बुलबुल, लाटोकोसेरो, तितर, बुङ्गेचरा, फिस्टो र गौँथलीहरू पर्छन्।

चित्र दीर्घा

• 
  टिस्टा नदी
• 
  सहिद पार्क
• 
  मुङ्पुमा रवीन्द्रनाथ ठाकुरको घर