हो भाषा

हो Ho
𑢹𑣉𑣉 𑣎𑣋𑣜, हो जगर, Ho jagar
उच्चारण	/hoː ʤɐgɐr/
मूलभाषी	भारत
रैथाने(हरू)	हो मानिस
मातृभाषी वक्ता	१,४२१,४१८
भाषा परिवार	Austroasiatic मुण्डा उत्तरी मुण्डा खेरवारी हो Ho
लिपि	आधिकारिक :वराङ्ग सिटी Secondary :देवनागरी, ल्याटिन स्क्रिप्ट, ओडिया स्क्रिप्ट, तेलुगु स्क्रिप्ट
सरकारी दर्जा
आधिकारिक भाषा	India (Jharkhand)
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-३	एचओसी
ग्लोटोलग	एचओओओ१२४८

हो (ː (IP, IPA: / hoʤʌ /g /r /) २००१ को जनगणना अनुसार भारतमा मुख्य रूपले लगभग १.०४ मिलियन मानिसहरु (भारतको जनसंख्याको ०.१०३%) द्वारा बोलिने आस्ट्रोएसियाटिक भाषा परिवारको एउटा मुण्डा भाषा हो। हो आदिवासी भाषा हो। यो ओडिशा , झारखण्ड, बिहार, छत्तीसगढ, पश्चिम बङ्गाल, असमको हो, मुण्डा, कोल्हा र कोल आदिवासी समुदायहरुद्वारा बोलिने गरिन्छ र वराङ् सिटी लिपिको प्रयोग गरी लेखिने गरिन्छ। देवनागरी, ल्टियान लिपि, ओडिया लिपि र तेलुगु लिपिको उपयोग कहिले-कहिले गरिन्छ, यधपी देशी वक्ताहरूको एउटा हो लिपि मन पर्ने लिपि हो। ल्याटिन पछीको लिपिको आविष्कार ओट गुरु कोल लैको बोदरा ले गरेका थिए।

"हो" नाम मूल शब्द "(" (IPA: / ho) /)बाट लिइएको हो जसको अर्थ हुन्छ "मानव होना"।

वितरण

हो वक्ताहरूको सबभन्दा ठुलो केन्द्रिय जनमानस पश्चिमी सिंहभूम, जमशेदपुर र पूर्वी सिंहभूम जिल्लाको दक्षिणी झारखण्डमा र मयूरभञ्ज जिल्ला र क्योंझर जिल्ला, जाजपुर जिल्ला, सुन्दरगढ जिल्ला, बालासोर जिल्ला, ढेंकनाल जिल्ला, सम्बलपुर जिल्ला, कटक जिल्ला, अङ्गुल जिल्लामा रहेका छन्। देवगढ जिल्ला, झारसुगुडा जिल्ला, ओडिशाको भद्रक जिल्ला। हो झारखण्डमा बोलिने भाषाहरूको तुलनामा मुन्दरीको मयूरभञ्ज बोलीको समीपमा नै रहेको छ। हो र मुण्डारी जातीय र भाषाभाषीको रूपले समीपमा नै रहेका छन् तर बोल्ने मानिसहरूको क्षेत्रीय पहचान छुट्टै नै रहेको छ। केहि शोधकर्ताहरु र विद्वानहरूले भनेका छन् की हो र मुण्डारी दुवै बहिनी भाषाहरु नै हुन्। ”

विकासका चरणहरु

भाषाको त्यो शब्द प्रकृति र पक्षिहरु र जनावरहरु सँगको निकटतालाई दर्शाउने गर्दछ जो आदिवासी भाषाहरुका लागि विशिष्ट हुन्। शिक्षण र सिकाइका क्षेत्रमा रोमन, देवनागरी र वराङ् सिटी लिपिहरूको उपयोग गरिएको छ। १९५३ मा, शिक्षा विभाग, बिहार सरकारले स्कूलहरूको सबै डिभिजनल इंस्पेक्टरहरूलाई निर्देश दिएका थिए। सरकारले भनेका शिष्य-शिक्षक जसको मातृभाषा हिन्दीबाट फरक छ, उनीहरूलाई आफ्नो मातृभाषामा रेकर्ड बनाएर राख्ने विकल्प दिनु पर्दछ। हिन्दीको बाहेक हरेक जूनियर ट्रेनिङ् स्कूलमा, १० अगस्ट १९५३ को सरकारी प्रस्ताव संख्या ६४५ को रूपमा स्वीकार गर्ने दोस्रो मातृभाषाको रूपले अनिवार्य पढाउनु पर्दछ। 'यो योजना प्राथमिक स्तरमा आफ्नो मातृभाषामा शिक्षा प्रदान गर्ने कार्यको लागि रहनेछ।

१९७६ बाट, राँची विश्वविद्यालयको अन्तर्गत विभिन्न कलेजहरूमा इन्टर र स्नातक पाठ्यक्रममा हो भाषा प्रदान गर्ने गरिएको छ। विश्वविद्यालयले १९८१ मा जनजातीय र क्षेत्रीय भाषाहरूको नामबाट एउटा फरक विभाग खोलेका थिए। तत्कालीन बिहारमा, सूचना र जनसञ्चार विभागले नियमित रूपले आदिवासी सप्तक नामक साप्ताहिकमा देवनागरी लिपिमा हो लेख, लोक कथाहरू, गीत प्रकाशित गरेका थिए। जनजातीय अनुसन्धान संस्थानले हो बोली को बारेमा एक अध्ययन समेत गरेका थिए।

हो भाषाको विकासमा महत्त्वपूर्ण पहल गरिएको छ। आदि संस्कृत संस्थान ईवा विज्ञान संस्थानको सहयोगले स्वर्गीय लैको बोदराको नेतृत्वमा हो भाषाको अध्ययन र विकास गर्नका लागि, इत्ते तुर्तुंग अखाडा, झींकपानीमा एउटा अग्रणी काम शुरू गरेका थिए। संस्थानले १९६३ मा एक पुस्तक प्रकाशित गरे जसको नाम थियो होआम पाहम पुति जो बैरङ्ग चिट्टी लिपिमा रहेको थियो र वराङ् चिट्टी, कखाराको अक्षरहरूलाई समेत प्रस्तुत गरेका थिए। सिन्धु सुरीनले ओभर अंकावा- को बारंग चिट्टीको एउटा सुधारित पटकथाका रूपमा प्रचारित गरे र त्यसपछि प्रचारित समेत गरे। सिन्धु जुमुर नामक संस्थाद्वारा यसलाई लोकप्रिय र प्रचारित गरिएको छ।

ए. पाठक र एन.के. वर्माले वराङ् चिति लिपिको तुलना सिन्धु घाटीको लिपिका साथ आफ्नो पुस्तक इकोस अफ सिन्धु घाटीमा गर्ने कोशिश गरे। सुधांशु कुमार रे ले आफ्नो 'इन्डस स्क्रिप्ट' मा बताएका छन् कि स्क्रिप्ट वराङ् चिट्टी सिन्धुले स्क्रिप्टबाट मिल्दो-जुल्दो खालको रहेको छ, जसलाई अशोक पागल र बल्लू इमामले बराका गाउँको नजिक असवारा पहाडीको गुफाहरूमा खोज गरेका थिए। जेभियर हो पब्लिकेशन, लुपुङ्गुटु देवनागरी लिपिमा पुस्तकहरूको एउटा शृङ्खला प्रकाशित गरिरहेका छन्। फादर जोन डेनीले १९७५ मा हो ग्रामर र शब्दावली लेखेका थिए। भाषा राज्यहरूको पुनर्गठन जस्तो महत्त्वपूर्ण आयोजनाका कारण स्थिति/पाठ्यक्रममा परिवर्तन: राज्य पुनर्गठनपछी स्वतन्त्रता पछिको समय मा, हो बोलिने क्षेत्रको विभाजन भयो र बिहार, उडीसा र पश्चिम बङ्गालमा जनसाङ्ख्यिकी विभाजित भएका थिए। स्वतन्त्रता पछीको राज्य पुनर्गठनको कारण, हो भाषाको विकासमा केहि सहायता मिलेको थियो। नोभेम्बर २००० मा एउटा नयाँ राज्य झारखण्ड अस्तित्वमा आएको थियो। राज्य सरकारले हालैमा हो भाषालाई संविधानको आठौँ अनुसूचीमा शामिल गर्ने सिफारिश गरेका छन्। भविष्यमा हो भाषाको विकासको सम्बन्धमा सरकारद्वारा गरिएको पहलमा आशा रहेको छ।

हो भाषा र यूजीसी-नेट को बढदो महत्त्व

भारतीय विश्वविद्यालय अनुदान आयोगले हो लाई भाषा र साहित्यको रूपमा मान्यता दिएका छन्। अब, यूजीसी जनजातीय र क्षेत्रीय भाषा/साहित्य समूहमा "'विषय कोड ७०" " अन्तर्गत हो भाषामा राष्ट्रीय पात्रता परीक्षा परीक्षा आयोजित गरी रहेका छन्। उडीसा र झारखण्डमा, प्राथमिक स्तरमा हो मा शिक्षा क्रमशः २० र ४४९ स्कूलहरूमा शुरू गरेका थिए र लगभग ४४,५०२ आदिवासी छात्र भाषामा आफ्नो पढाई गरी रहेका छन्। शिक्षाको बाहेक, हो लाई मास मीडियाको दुनियामा पनि उचित पहिचान मिलेको छ। पछिल्लो केहि वर्षहरूमा, अल इन्डिया रेडियो (AIR) मयूरभञ्ज जिल्लाको बारीपदाको बाहेक क्योंझर, राउरकेला र कटकमा आकाशवाणी केन्द्रहरूबाट हो मा गीत-संगीत प्रसारित गरिरहेका छन्। हो मा नियमित कार्यक्रम झारखण्डको चाईबासा र जमशेदपुर आकाशवाणी केन्द्रहरूबाट प्रसारित भै रहेका छन्। यसै गरि, झारखण्डमा राँची आकाशवाणी केन्द्रबाट, क्षेत्रीय समाचार बुलेटिन सप्ताहमा दुई दिन शुक्रबार र आइतबार प्रसारित हुने गरिएको छ।