भुटिया भाषा

भुटिया
रेन्जोङ्की
འབྲས་ལྗོངས་སྐད་ 'bras ljongs skad
क्षेत्र	सिक्किम, नेपाल (मेची अञ्चल), भुटान
रैथाने(हरू)	सिक्किमी
मातृभाषी वक्ता	७०,०००
भाषा परिवार	चिनियाँ-तिब्बती तिब्बती कनौरी ? भोटिया तिब्बतीय जोङ्खा-ल्होका भुटिया
लिपि	तिब्बती वर्णमाला
सरकारी दर्जा
आधिकारिक भाषा	भारत (सिक्किम)
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-३	sip
ग्लोटोलग	sikk1242

भुटिया भाषा, जसलाई "सिक्किमी तिब्बती", "भुटिया", "रेन्जोङ्की" (तिब्बती: འབྲས་ལྗོངས་སྐད་, वयली: 'bras ljongs skad) पनि भनिन्छ, दक्षिण तिब्बतीय भाषाहरूमा पर्दछ। यो भुटियाहरूद्वारा सिक्किम, भारत र मेची अञ्चल, नेपालका केही हिस्सामा बोलिन्छ। सिक्किमी मान्छेहरूले आफ्नो भाषालाई रेन्जोङ्की र आफ्नो मातृभूमिलाई रेन्जोङ (तिब्बती: འབྲས་ལྗོངས་, वयली: 'bras-ljongs) भन्दछन्।

लिपि

मुख्य लेख: तिब्बती वर्णमाला

भुटिया भाषा परम्परागत तिब्बतीबाट विस्तारित तिब्बती वर्णमालामा लेखिन्छ। भुटिया भाषाको ध्वनि-प्रणाली र शब्द-सङ्ग्रह परम्परागत तिब्बती भन्दा स्पष्ट रूपमा भिन्न छ, तथापि एसआइएल इन्टरनेसनलले सिक्कमी लेखन प्रणालीलाई "भोटिया पद्दति"को रूपमा व्याख्या गरेको छ। एसआइएलको अनुसार सन् २००१ मा ६८% सिक्किमी भुटियाहरूले तिब्बती लिपि लेख्न र बुझ्न सक्दछन्।

सिक्किमी र नगीचका भाषाहरू

भुटिया भाषा बोल्नेहरूले केही जोङ्खा बुझ्न सक्दछन्, यी दुई भाषाहरू बीच ६५% शाब्दिक समानता पाइन्छ। यद्यपि तुलनात्मक रूपमा मानक तिब्बती मात्र ४२% शाब्दिक रूपमा समान छ। भुटिया भाषामा केही हदसम्म योल्मो र तामाङ भाषाको प्रभाव देख्न सकिन्छ।

विगत एक शताब्दी देखि नेपाली र तिब्बतीभाषीहरू बीचको नगीचको सम्बन्धको कारणले धेरै जसो सिक्किमीभाषीहरूले दैनिक जीवनमा यी भाषाहरूको समेत प्रयोग गर्दछन्।

ध्वनि-प्रणाली

व्यञ्जनहरू

भुटिया भाषाका व्यञ्जनवर्णहरू तलको तालिकामा दिइएका छन्, मुख्यतः यलिनीमी (२००५) र वान ड्रेम (१९९२) मा आधारित।

		ओष्ठ्य	दन्त्य/ वर्त्स्य	मूर्धन्य	वर्त्स्य-तालव्य/ तालव्य	कण्ठ्य	काकलीय
नासिक्य	अघोष		n̥ ན /n/			ŋ̥ ང /ng/
	घोष	m མ /m/	n ན /n/		n~ɲ ཉ /ny/	ŋ ང /ng/
स्पर्श	अघोष अल्पप्राण	p པ /p/	t ཏ /t/	ʈ ཏྲ /tr/		k ཀ /k/	ʔ འ /ʔ/
	अघोष महाप्राण	pʰ ཕ /ph/	tʰ ཐ /th/	ʈʰ ཐྲ /thr/		kʰ ཁ /kh/
	घोष	b བ /b/	d ད /d/	ɖ དྲ /dr/		ɡ ག /g/
	स्वर-रहित व्यञ्जन	p̀ʱ~b̀ɦ བ /p'/	t̀ʱ~d̀ɦ ད /t'/	ʈ̀ʱ~ɖ̀ɦ དྲ /tr'/		k̀ʱ~g̀ɦ ག /k'/
स्पर्शसङ्घर्षी	अघोष अल्पप्राण		ts ཙ /ts/		tɕ ཅ /c/
	अघोष महाप्राण		tsʰ ཚ /tsh/		tɕʰ ཆ /ch/
	घोष		dz ཛ /dz/		dʑ ཇ /j/
	स्वर-रहित व्यञ्जन				tɕ̀ʱ~dʑ̀ɦ ཇ /c'/
संघर्षी	अघोष		s ས /s/		ɕ ཤ /sh/		h ཧ /h/
	घोष		z ཟ /z/		ʑ ཞ /zh/
Liquid	अघोष		l̥ ལ /l/	r̥ ར /r/
	घोष		l ལ /l/	r~ɹ~ɾ ར /r/
अन्तस्थ		w ཝ /w/			j ཡ /y/	w ཝ /w/

स्वर-रहित व्यञ्जनहरू केही श्वसित आवाज, श्वास सहित, र निम्न तीक्ष्णताको साथ बोलिन्छन्। यी परम्परागत तिब्बतीका घोष व्यञ्जनहरूका शेष हुन् जुन अघोष बने।

स्वरहरू

सिक्किमी स्वरवर्णहरूको तालिका तल दिइएको छ, मुख्यतः यलिनीमी (२००५) मा आधारित

	अग्र		मध्य	पश्च
	अगोलित	गोलित	अगोलित	गोलित
बन्द	i ི /i/	y ུ /u/		u ུ /u/
मध्य	e ེ /e/	ø ོ /o/		o ོ /o/
खुला	ɛ ེ /e/		ɐ /a/

एबुगिडा लेखन प्रणालीमा लेखिने तिब्बती लिपिमा निहित स्वर /a/ अचिह्नित छ। माथिको तालिकामा [ɛ] /e/ स्वर [e] /e/ को एलोफोन हो जुन बन्द सिलेबल (शब्दांश)हरूमा [dʑ] /j/ पश्चात् प्रयुक्त हुन्छ।

यी पनि हेर्नुहोस्

• भुटिया मान्छे
• लेप्चा मान्छे
• लेप्चा भाषा
• सिक्किमका जनजाति मान्छेहरू
• सिक्किमको इतिहास

थप पठन

• van Driem, George (१९९२), The grammar of Dzongkha, Dzongkha Development Commission, Government of Bhutan।  Dead link
• Yliniemi, Juha (२०१९), A descriptive grammar of Denjongke (Sikkimese Bhutia) (Ph.D. thesis), University of Helsinki, आइएसबिएन 978-951-51-5138-4। 
• Lee, Seunghun J., Hwang, H.K., Monou, T., Kawahara, S. (२०१८), The phonetic realization of tonal contrast in Dränjongke, Proc. TAL2018, Sixth International Symposium on Tonal Aspects of Languages, पृ: 217–221, डिओआई:10.21437/TAL.2018-44। 
• Lee, Seunghun J., S. Kawahara, C. Guillemot and T. Monou (२०१९), "Acoustics of the four-way laryngeal contrast in Drenjongke (Bhutia): Observations and implications", 音声研究, Journal of the Phonetic Society of Japan (23(1)): 65–75, डिओआई:10.24467/onseikenkyu.23.0_65।