गान्तोक

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
गान्तोक
माथिबाट घडीको दिशामा:
एम जी मार्ग, गंगटोक केबलकार, तिब्बत रोडबाट गंगटोक, रुम्टेक मठ, द्रो-दुल चोरतेन, गंगटोकबाट कञ्चनजङ्घा दृश्य
गान्तोक is located in सिक्किम
गान्तोक
गान्तोक
सिक्किमको गान्तोकको स्थान
गान्तोक is located in भारत
गान्तोक
गान्तोक
गान्तोक (भारत)
निर्देशाङ्क: २७°१९′४८″उ॰ ८८°३७′१२″पू॰ / २७.३३०००°N ८८.६२०००°E / 27.33000; 88.62000निर्देशाङ्कहरू: २७°१९′४८″उ॰ ८८°३७′१२″पू॰ / २७.३३०००°N ८८.६२०००°E / 27.33000; 88.62000
देश भारत
राज्य सिक्किम
जिल्लागान्तोक जिल्ला
क्षेत्रफल
 • जम्मा१९.२ किमी (७.४ वर्ग माइल)
उन्नतांश
१,६५० मिटर (५४१० फिट)
जनसङ्ख्या
 (सन् २०११)
 • जम्मा१००,२९०
 • घनत्व५,३३२/किमी (१३८१०/वर्ग माइल)
भाषाहरू[१][२]
 • आधिकारिक
 • अतिरिक्त  अधिकारी
समय क्षेत्रयुटिसी+०५:३० (भारतीय मानक समय)
वेबसाइटgmcsikkim.in

गान्तोक एउटा सहर, नगरपालिका, राजधानी र भारतीय राज्य सिक्किमको सबैभन्दा ठुलो जनसङ्ख्या भएको ठाउँ हो। यो गान्तोक जिल्लाको सदरमुकाम पनि हो। सहरको कुल १००,००० जनसङ्ख्या सिक्किमका विभिन्न जातजातिहरू जस्तै भारतीय गोर्खा, भुटियालेप्चाहरू हुन्। हिमालयको उच्च चुचुराहरू भित्र र वर्षभरि हल्का समशीतोष्ण हावापानी भएको, गान्तोक सिक्किमको पर्यटन उद्योगको केन्द्रमा छ। तिब्बतको ल्हासाब्रिटिस भारतको कोलकाता जस्ता सहरहरू बीचको व्यापार मार्गमा गान्तोक एउटा प्रमुख बिसौनी बन्यो।

इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]

सिक्किमको बाँकी भागहरू जस्तै, गान्तोकको प्रारम्भिक इतिहासको बारेमा धेरै थाहा छैन।[३] यो बन्धक सङ्कटको प्रतिक्रियामा १९औँ शताब्दीको मध्यमा बेलायती विजय पछि सिक्किमको बाँकी रहेको राजधानी बन्यो। अङ्ग्रेजहरूद्वारा तिब्बतीहरूको पराजय पछि, गान्तोक १९औँ शताब्दीको अन्त्यमा तिब्बत र ब्रिटिस भारत बीचको व्यापारमा प्रमुख बन्दोबस्त भयो।[३] सन् १९५९ मा तिब्बतमा चिनियाँ क्र्याकडाउनका कारण व्यापारमा गिरावट आयो र सन् १९६२ मा चीन–भारत युद्धपछि पासहरू बन्द गरिएका थिए।[३][४]

भूगोल[सम्पादन गर्नुहोस्]

कञ्चनजङ्घा हिमाल— विश्वको तेस्रो-अग्लो चुचुरो — सहरको पश्चिममा देखिन्छ। ठाडो ढलानको अस्तित्व, पहिरोको जोखिम, ठुलो वन ढाक्ने र अधिकांश क्षेत्रमा अपर्याप्त पहुँच सहरको प्राकृतिक र सन्तुलित विकासमा प्रमुख बाधक बनेको छ।[४] अधिकांश सडकहरू ठाडो छन्, तिनीहरूको छेउमा कम्प्याक्टेड जमिनमा निर्माण गरिएका भवनहरू।[४]

जनसङ्ख्या[सम्पादन गर्नुहोस्]

ऐतिहासिक जनसङ्ख्या
वर्षजन.±%
१९५१ २,७४४—    
१९६१ ६,८४८+१४९.६%
१९७१ १३,३०८+९४.३%
१९८१ ३६,७४७+१७६.१%
१९९१ २५,०२४−३१.९%
२००१ २९,३५४+१७.३%
२०११ ९८,६५८+२३६.१%
जनसङ्ख्या १९५१–२०११[५]

भारतको अस्थायी जनसङ्ख्या कुल २०११ को जनगणना अनुसार, गान्तोक नगर निगमको जनसङ्ख्या ९८,६५८ रहेको अनुमान गरिएको छ।[६] गान्तोकको औसत साक्षरता दर ८२.१७% छ, राष्ट्रिय औसत ७४% भन्दा बढी: पुरुष साक्षरता ८५.३३%, र महिला साक्षरता ७८.६८ छ।[६]

बेलायती शासनकालमा यस क्षेत्रमा बसोबास गर्ने नेपालीहरू गान्तोकका अधिकांश बासिन्दा हुन्। भूमिमा बसोबास गर्ने लेप्चाभुटियाहरू पनि जनसङ्ख्याको ठुलो हिस्सा हुन्।[७] थप रूपमा, ठुलो सङ्ख्यामा तिब्बतीहरू शहरमा बसाइँ सरेका छन्। यस क्षेत्रका मूल निवासी नभएका आप्रवासी बासिन्दा समुदायहरूमा मारवाडी, बिहारीबङ्गालीहरू पर्छन्।[४]

हिन्दुबौद्ध धर्म गान्तोकमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण धर्महरू हुन्।[४] सिक्किम र गान्तोकमा नेपाली भाषा सबैभन्दा बढी बोलिने भाषा हो। अङ्ग्रेजीहिन्दी क्रमशः सिक्किम र भारतको आधिकारिक भाषा भएकाले सिक्किमका धेरैजसो क्षेत्रमा, विशेष गरी गान्तोकमा व्यापक रूपमा बोलिने र बुझिन्छ।[८] गान्तोकमा बोलिने अन्य भाषाहरूमा भुटिया (सिक्किमी), तिब्बती र लेप्चा समावेश छन्।[८]

सञ्चार माध्यम[सम्पादन गर्नुहोस्]

सिक्किममा ५० भन्दा बढी अखबार प्रकाशित छन्। धेरै स्थानीय नेपाली र अङ्ग्रेजी पत्रपत्रिकाहरू प्रकाशित छन्, जबकि क्षेत्रीय र राष्ट्रिय हिन्दी र अङ्ग्रेजी पत्रपत्रिकाहरू, भारतमा अन्यत्र छापिएका छन्, पनि प्रसारित छन्।[९] गान्तोकमा नेपाली, हिन्दी र अङ्ग्रेजी भाषाका चलचित्रहरू रहेका दुईवटा सिनेमाघर छन्।[१०] सहरमा सार्वजनिक पुस्तकालय पनि छ।[१०]

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. "1977 Sikkim government gazette", sikkim.gov.in (अङ्ग्रेजीमा), Governor of Sikkim, पृ: १८८, मूलबाट २२ जुलाई २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ मे २०१९ 
  2. "50th Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India", १६ जुलाई २०१४, पृ: १०९, मूलबाट २ जनवरी २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ मे २०१९  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ८ जुलाई २०१६ मिति
  3. ३.० ३.१ ३.२ Harris, Tina (२०१३), Geographical Diversions: Tibetan Trade, Global Transactions, University of Georgia Press, पृ: 39–41, आइएसबिएन 978-0-8203-4512-3 
  4. ४.० ४.१ ४.२ ४.३ ४.४ "Section 4: City Assessment", City Development Plan-Gangtok City, Jawaharlal Nehru National Urban Renewal Mission, Ministry of Urban Development, Government of India, मूलबाट ५ फेब्रुअरी २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०११  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ५ फेब्रुअरी २०११ मिति
  5. "Section 3: Social, Demographic & Economic Profile", City Development Plan-Gangtok City, Jawaharlal Nehru National Urban Renewal Mission, Ministry of Urban Development, Government of India, मूलबाट ९ अप्रिल २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०११ 
  6. ६.० ६.१ "Population of Sikkim – 2011 census results", populationindia.com, १४ मे २०११, मूलबाट ३१ मे २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०११ 
  7. "People", Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim, मूलबाट २२ मे २००८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ मे २००८ 
  8. ८.० ८.१ "Constitution of India as of 29 July 2008", The Constitution of India, Ministry of Law & Justice, मूलबाट ९ सेप्टेम्बर २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ अप्रिल २०११ 
  9. "Newspapers in Sikkim", Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim, मूलबाट २० जनवरी २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ जुन २०११ 
  10. १०.० १०.१ "Tourism", Department of Information and Public Relations, Government of Sikkim, मूलबाट १० मे २००८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ मे २००८