विजयादशमी

विजयादशमी
विजयादशमीले दुर्गा र रामको विजयलाई यस क्षेत्रको आधारमा दुष्टतामाथि विजयको सम्मान गर्दछ।
वैकल्पिक नाम	दशहरा, नवरात्रि, दसैँ
अनुयायी	हिन्दू
प्रकार	धार्मिक, सांस्कृतिक
महत्त्व	असत्य माथि सत्यको विजयको प्रतीकका रूपमा
उत्सव	दुर्गा पूजा र रामलीलाको अन्त्यको सङ्केत
मिति	असोज देखि कात्तिक सम्म

वर्णनात्मक टिप्पणी

हिन्दू चाडपर्व मिति  हिन्दू पञ्चाङ्ग चान्द्र-सौर पञ्चाङ्ग हो तर अधिकांश चाडको मिति पञ्चाङ्गको चन्द्र भाग प्रयोग गरेर निर्दिष्ट गरिएको छ। चन्द्रमाको दिनलाई तीन वटा पात्रो तत्वहरूद्वारा विशिष्ट रूपमा पहिचान गरिएको छ जसमा मास, पक्ष र तिथि पर्दछन्। यसबाहेक, मास निर्दिष्ट गर्दा, दुई परम्पराहरू मध्ये एक लागू हुन्छ, जस्तै अमान्त / पुर्मिमन्त। यदि कुनै चाड चन्द्रमाको घट्दो चरणमा पर्दछ भने, यी दुई परम्पराहरूले एउटै चन्द्र दिनलाई दुई फरक (तर क्रमिक) मासमा झर्ने रूपमा पहिचान गर्दछ। एक चन्द्र वर्ष सौर्य वर्ष भन्दा एघार दिन छोटो हुन्छ। फलस्वरूप, अधिकांश हिन्दू चाडहरू इस्वी सम्वत् पात्रोमा क्रमिक वर्षहरूमा विभिन्न दिनहरूमा हुन्छन्।

विजयादशमी, जसलाई दशहरा वा दसैँ पनि भनिन्छ, प्रत्येक वर्ष नवरात्रिको अन्त्यमा मनाइने एक प्रमुख हिन्दू चाड हो। यो हिन्दू पात्रोको दशौँ दिनमा मनाइन्छ, जुन सामान्यतया हिन्दू पञ्चाङ्गको छैटौँ महिना असोज पर्दछ। यो सामान्यतया इस्वी संवत् महिनाको सेप्टेम्बर वा अक्टोबर महिनामा पर्दछ।

विजयादशमी विभिन्न कारणले मनाइन्छ र भारतीय उपमहाद्वीपका विभिन्न भागहरूमा फरक तरिकाले मनाइन्छ। भारतको दक्षिणी, पूर्वी, उत्तरपूर्वी र केही उत्तरी राज्यहरूमा, विजयादशमी दुर्गा पूजाको अन्त्यको प्रतीक हो, देवी दुर्गाले दानव महिषासुरमाथि विजय प्राप्त गरी धर्मको पुनर्स्थापना र रक्षाको लागि विजय प्राप्त गरेको सम्झना गरिन्छ। उत्तरी, मध्य र पश्चिमी राज्यहरूमा, यो चाडलाई पर्यायवाची रूपमा दशहरा (जसलाई दशहरा, दसरा पनि भनिन्छ) भनिन्छ। यी क्षेत्रहरूमा, यो रामलीलाको अन्त्यको प्रतीक हो र भगवान रामको रावणमाथि विजयको सम्झना गरिन्छ। वैकल्पिक रूपमा, यो देवी देवीको एक पक्षको लागि श्रद्धाको प्रतीक हो।

विजयादशमी उत्सवहरूमा नदी वा समुद्रको अगाडिको जुलुसहरूको आयोजना गरिन्छ जसमा दुर्गा, लक्ष्मी, सरस्वती, गणेश र कार्तिकेयको माटोको मूर्तिहरू, सङ्गीत र मन्त्रहरू सहित पुजाआजा गरिन्छ र समापनको लागि मुर्तिहरू खोला वा नदीमा विघटन गरिन्छ। अन्यत्र, दसैँको दिन, दुष्टताको प्रतीक रावणको विशाल पुतलाहरू आतिशबाजीले जलाइन्छ, जसले दुष्टताको विनाशलाई सङ्केत गर्दछ। विजयादशमीको २२ दिनपछि मनाइने झिलिमिलीको महत्वपूर्ण चाड दीपावलीको तयारी पनि यस पर्वले सुरु गर्दछ।

शब्दोत्पत्ति

विजयादशमी विजय (जित) र दशमी (दशौँ दिन) गरि दुई शब्दहरूको संयोजन हो। दशौँ दिनमा असत्यमाथि सत्यको विजयको उत्सव मनाउने चाडलाई सङ्केत गर्दछ। तथापि, एउटै हिन्दू चाड-सम्बन्धित शब्दले भारत र नेपालका विभिन्न क्षेत्रहरूमा, साथै अन्यत्र पाइने हिन्दू अल्पसङ्ख्यकहरूका माझ फरक-फरक रूप लिन्छ।

यसको सट्टामा प्रयोग हुने शब्द दशहरा, एक संस्कृत मिश्रित शब्द हो जुन (दशम्) र (अहर्) मिलेर बनेको छ।

रामायण

रावणले सीतालाई अपहरण गरी लङ्का (हालको श्रीलङ्का) मा आफ्नो राज्यमा लिएर जान्छ। रामले रावणलाई उनलाई छोड्न आग्रह गर्छन्, तर रावणले अस्वीकार गर्छन्। स्थिति बढ्दै जान्छ र युद्धको रूप लिन्छ। दश हजार वर्षसम्म कठोर तपस्या गरेपछि रावणलाई सृष्टिकर्ता-देवता ब्रह्माबाट वरदान प्राप्त हुन्छ। अब देखि उसलाई देवताहरू, प्रेतहरू वा आत्माहरूद्वारा मार्न सकिदैनथ्यो। भगवान विष्णुले मानव रामको रूपमा उनलाई परास्त गर्न र मार्नको लागि अवतार दिन्छन्। यसरी भगवान ब्रह्माले दिएको वरदानलाई रावणले बेवास्ता गर्छन्। राम र रावणबीच एक घातक र भयङ्कर युद्ध हुन्छ जसमा रामले रावणको वध गर्छन् र उनको दुष्ट शासनको अन्त्य गर्छन्। रावणका दश वटा शिर छन्। दश वटा शिर भएको व्यक्तिको हत्यालाई दशहरा भनिन्छ। अन्ततः रामले रावणमाथि विजय प्राप्त गरेका कारण पृथ्वीमा धर्मको स्थापना भयो। यो पर्वले असत्य माथि सत्यको विजयको स्मरण गर्दछ।

बाह्य कडीहरू

• कर्नाटकमा दशहरा पर्व वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२१-०४-११ मिति
• तेलङ्गानामा विजयादशमी वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०२२-०७-०९ मिति