मानव विकास सूचकाङ्कको अनुसार देशहरूको सूची
.svg)
- अति उच्च (≥ ०.८००)
- उच्च (०.७००–०.७९९)
- मध्यम (०.५५०–०.६६९)
- न्यून (≤ ०.५४९)
- तथ्याङक अनुपलब्ध
- ≥ ०.९५०
- ०.९००–०.९५०
- ०.८५०–०.८९९
- ०.८००–०.८४९
- ०.७५०–०.७९९
- ०.७००–०.७४९
- ०.६५०–०.६९९
- ०.६००–०.६४९
- ०.५५०–०.५९९
- ०.५००–०.५४९
- ०.४५०–०.४९९
- ०.४००–०.४४९
- ≤ ०.३९९
- तथ्याङक अनुपलब्ध
मानवको जीवनस्तरमा गुणात्मक परिवर्तन आउनु नै मानव विकास हो भने मानव जीवनमा परिवर्तन ल्याउने उक्त पक्षहरुलाई मानव विकास सूचकाङ्क भनिन्छ। यस सूचकाङ्कले कुनै खास देशमा स्वास्थ्य, शिक्षा र आयका आधारमा मानव विकास सूचकाङ्क सङ्कलन गर्दछ। संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय विकास कार्यक्रमले वार्षिक मानव विकास प्रतिवेदनमा १८९ देशका मानव विकास सूचकाङ्क सङ्कलन गर्ने गरेको छ।[१]
कुल ग्राहस्थ उत्पादन जस्ता विशुद्ध आर्थिक उपायहरू भन्दा मानव विकासको अधिक व्यापक मापदण्ड हुने लक्ष्यका साथ सन् १९९० मा पहिलो पटक मानव विकास सूचकाङ्क प्रकाशित भएको थियो।सूचकाङ्कमा मानव विकासका तीन आयामहरू जस्तै लामो र स्वस्थ जीवन, ज्ञान र सभ्य जीवनस्तर समावेश छन्। देशहरूले प्रत्येक आयाममा कसरी प्रदर्शन गर्छन् भन्ने परिमाण गर्न विभिन्न सूचकहरू प्रयोग गरिन्छ। सन् २०२० को प्रतिवेदनमा प्रयोग गरिएका सूचकहरूमा प्रतिव्यक्ति आय, जीवन प्रत्याशा, कुल ग्रहस्थ उत्पादन आदी पर्दछन्। यी सूचकहरू स्वास्थ्य सूचकाङ्क, शिक्षा सूचकाङ्क र आय सूचकाङ्क बनाउन प्रयोग गरिन्छ प्रत्येकको मूल्य ० देखि १ को बीचमा हुन्छ। तीन सूचकाङ्कको ज्यामितीय मान, सूचकाङ्कको उत्पादनको घन मूल, मानव विकास सूचकाङ्क हो। ०.८०० भन्दा माथिको मानलाई धेरै उच्च, ०.७०० देखि ०.७९९ उच्च, ०.५५० देखि ०.६९९ सम्म मध्यम र ०.५५० भन्दा कम को बीचमा वर्गीकृत गरिएको छ।[१][२][३]
मानव विकास सूचकाङ्क गणना गर्न प्रयोग गरिने तथ्याङ्क प्रायजसो संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय निकायहरू र संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा सांस्कृतिक संगठन (युनेस्को), संयुक्त राष्ट्र सङ्घीय आर्थिक तथा सामाजिक मामिला विभाग, विश्व बैङ्क, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष तथा आर्थिक सहयोग तथा विकास सङ्गठन जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूबाट प्राप्त हुन्छ। उन्नत तथ्याङ्क र पद्धति अद्यावधिकका कारण, मानव विकास प्रतिवेदनहरूमा मानव विकास सूचकाङ्क मानहरू तुलना गर्न सकिँदैन। प्रत्येक प्रतिवेदनले केही अघिल्लो वर्षका लागि मानव विकास सूचकाङ्क पुन: गणना गर्दछ।[४]
देशहरूको मानव विकासको मापनका धेरै सीमितताहरू रहेका छन्। असमानता र प्रशासन सहभागिता जस्ता अन्य मानव विकासका आयामहरूलाई यसले विचार गर्दैैैन।[५][६] यो मानिसहरूको ठूलो समूहको औसत पनि हो र यसले विभिन्न क्षेत्र, जातीय समूह वा लिङ्गका लागि विकासको तथ्याङ्क देखाउन सक्दैन। एक सीमितताको समाधान गर्न असमानता-समायोजित मानव विकास सूचकाङ्क, सन् २०१० को प्रतिवेदनमा पेश गरिएको थियो जसमा असमानता-समायोजित मानव विकास सूचकाङ्क मानव विकासको वास्तविक भएको बताइएको थियो।[७] देशहरू भित्र विकासात्मक भिन्नताहरू प्रतिबिम्बित गर्न सन् २०१८ मा नेदरल्यान्डको राडबुड विश्वविद्यालयको विश्वव्यापी तथ्याङ्क प्रयोगशालाद्वारा एक उपराष्ट्रिय मानव विकास सूचकाङ्क पेश गरिएको थियो जहाँ मानव विकास सूचकाङ्कलाई १६०० भन्दा बढी क्षेत्रहरूका लागि अन्तर्राष्ट्रिय रुपमा तुलनात्मक तरिकाले गणना गरिएको थियो।[८]
आयाम र सूचकहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]मानव विकास सूचकाङ्क पहिलो पटक सन् १९९० मा प्रकाशित भएको थियो जसमा कुल ग्राहस्थ उत्पादन जस्ता विशुद्ध आर्थिक उपायहरू भन्दा मानव विकासको अधिक व्यापक मापन हुने लक्ष्य राखिएको थियो। सूचकाङ्कले मानव विकासका तीन आयामलाई समेटेको छः लामो र स्वस्थ जीवन, ज्ञान र सभ्य जीवनस्तर। देशहरूलाई प्रत्येक आयाममा कसरी प्रदर्शन गर्छन् भनेर मापन गर्न विभिन्न सूचकहरू प्रयोग गरिन्छ। सन् २०२२ को प्रतिवेदनमा प्रयोग गरिएका सूचकहरू जन्मको समयमा जीवन प्रत्याशा; बच्चाहरूको लागि पढाईको अपेक्षित वर्षहरू; वयस्कहरूको लागि पढाईको औसत वर्ष; र प्रति व्यक्ति कुल राष्ट्रिय आय थिए। सूचकहरूमा एक स्वास्थ्य सूचकाङ्क पनि समावेश छ जसमा प्रत्येक ० र १ को बीच मानसँग एक शिक्षा सूचकाङ्क र एक आय सूचकाङ्क सिर्जना गर्न प्रयोग गरिन्छ। तीन सूचकहरूको ज्यामितीय माध्य अर्थात् सूचकहरूको गुणनफलको घन मूल मानव विकास सूचकाङ्क हो। ०.८०० भन्दा माथिको मानलाई अति उच्च, ०.७०० र ०.७९९ लाई उच्च, ०.५५० देखि ०.६९९ लाई मध्यम र ०.५५० भन्दा तलको मानलाई निम्नको रूपमा वर्गीकृत गरिएको छ।[१][३]
मानव विकास सूचकाङ्क गणना गर्न प्रयोग गरिने तथ्याङ्कहरू प्रायः संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक तथा सांस्कृतिक सङ्गठन (युनेस्को), संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय आर्थिक तथा सामाजिक मामिला विभाग, विश्व बैंक, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष र आर्थिक सहयोग तथा विकास सङ्गठन जस्ता संयुक्त राष्ट्रसङ्घका नियोगहरू र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूबाट प्राप्त हुन्छन्। सुधारिएको डेटा र पद्धति अद्यावधिकहरूको कारण, मानव विकास मानहरू मानव विकास प्रतिवेदनहरूमा तुलनीय छैनन्; यसको सट्टा, प्रत्येक प्रतिवेदनले अघिल्लो वर्षहरूको लागि मानव विकास सूचकाङ्कको पुन: गणना गर्दछ।[९]
- ≥ १.४%
- १.२%…१.४%
- १%…१.२%
- ०.८%…१%
- ०.६%…०.८%
- ०.४%…०.६%
- ०.२%…०.४%
- ०%…०.२%
- −०.५%…०%
- −१%…−०.५%
- < −१%
- तथ्याङ्क छेन
| आयामहरू | सूचकहरू | आयाम सूचकाङ्क |
|---|---|---|
| लामो र स्वास्थ्य जीवन | जन्मको समयमा जीवन प्रत्याशा | जीवन प्रत्याशा सूचकाङ्क |
| ज्ञान | विद्यालय शिक्षाको अपेक्षित वर्षहरू विद्यालय शिक्षाको औसत वर्षहरू |
शिक्षा सूचकाङ्क |
| सभ्य जीवनस्तर | खुद राष्ट्रिय आय प्रति व्यक्ति (क्रय शक्ति समता $) | खुद राष्ट्रिय आय सूचकाङ्क |
सूची
[सम्पादन गर्नुहोस्]मानव विकास प्रतिवेदनमा संयुक्त राष्ट्रसङ्घका सबै १९३ सदस्य राष्ट्रहरू,[११] साथै हङकङ र प्यालेस्टाइन राज्यको तथ्याङ्क समावेश गरिएको छ। यद्यपि, मानव विकास सूचकाङ्क संयुक्त राष्ट्रसङ्घका दुई सदस्य राष्ट्रहरू उत्तर कोरिया र मोनाकोका लागि गणना गरिएको छैन, यी दुई देशका लागि सूचकाङ्कका केही अवयवहरू मात्र गणना गरिन्छ। कुक टापु, द होली सी (भ्याटिकन सिटी) र नियु संयुक्त राष्ट्रसङ्घीय प्रणालीका तीन राज्य पक्ष मात्र हुन् जसलाई प्रतिवेदनमा समावेश गरिएको छैन।[१२] कुलमा, मानव विकास सूचकाङ्क १९२ देशहरू र एक क्षेत्रको लागि उपलब्ध छ।[१३]
सन् २०२२ मा १ देखि ६९औँ स्थानमा रहेका देशहरुलाई 'अति उच्च' मानव विकास सूचकाङ्कको दर्जा दिइएको छ। ७० देखि ११८ सम्मका देशहरूलाई "उच्च"; ११९ देखि १५९ सम्म सम्मका देशहरूलाई "मध्यम"; र १६० देखि १९३ सम्मका देशहरूलाई "न्यून" मानव विकास सूचकाङ्क नामित गरिएको छ।
यो सन् २०२२ को तथ्याङ्कमा आधारित छ।[१४]
| क्रम | Δ | देश तथा क्षेत्रहरू | मान | % वार्षिक वृद्धि (सन् २०१०–२०२२) |
|---|---|---|---|---|
| १ | 
|
 स्विट्जरल्यान्ड
|
०.९६७ |  ०.२४%
|
| २ |  (१)
|
 नर्वे
|
०.९६६ | ०.२५%
|
| ३ |
|
 आइसल्यान्ड
|
०.९५९ | ०.२८%
|
| ४ | (२)
|
 हङकङ
|
०.९५६ | ०.३८%
|
| ५ | (१)
|
 डेनमार्क
|
०.९५२ | ०.३५%
|
|
|
 स्विडेन
|
०.३८%
| ||
| ७ | (८)
|
 आयरल्यान्ड
|
०.९५० | ०.३८%
|
| (३)
|
 जर्मनी
|
०.१९%
| ||
| ९ | (१)
|
 सिङ्गापुर
|
०.९४९ | ०.२५%
|
| १० | (१)
|
 नेदरल्यान्ड
|
०.९४६ | ०.२६%
|
| (१)
|
 अस्ट्रेलिया
|
०.२०%
| ||
| १२ | (२)
|
 लिस्टेनस्टाइन
|
०.९४२ | ०.२३%
|
| (३)
|
 बेल्जियम
|
०.२६%
| ||
|
|
 फिनल्यान्ड
|
०.२७%
| ||
| १५ | (३)
|
 संयुक्त अधिराज्य
|
०.९४० | ०.२४%
|
| १६ | (७)
|
 न्युजिल्यान्ड
|
०.९३९ | ०.१३%
|
| १७ | (१९)
|
 संयुक्त अरब इमिरेट्स
|
०.९३७ | १.०४%
|
| १८ | (५)
|
 क्यानडा
|
०.९३५ | ०.२२%
|
| १९ | (३)
|
 दक्षिण कोरिया
|
०.९२९ | ०.३६%
|
| २० | (१)
|
 लक्जेम्बर्ग
|
०.९२७ | ०.१४%
|
| (५)
|
 संयुक्त राज्य अमेरिका
|
०.१०%
| ||
| २२ | (१)
|
 स्लोभेनिया
|
०.९२६ | ०.३३%
|
| (१)
|
 अस्ट्रिया
|
०.२१%
| ||
| २४ | (४)
|
 जापान
|
०.९२० | ०.१६%
|
| २५ | (१)
|
 इजरायल
|
०.९१५ | ०.२६%
|
| (३)
|
 माल्टा
|
०.५०%
| ||
| २७ |
|
 स्पेन
|
०.९११ | ०.४०%
|
| २८ | (३)
|
 फ्रान्स
|
०.९१० | ०.२८%
|
| २९ | (३)
|
 साइप्रस
|
०.९०७ | ०.४५%
|
| ३० |
|
 इटाली
|
०.९०६ | ०.२४%
|
| ३१ | (२)
|
 एस्टोनिया
|
०.८९९ | ०.३३%
|
| ३२ | (६)
|
 चेक गणतन्त्र
|
०.८९५ | ०.२२%
|
| ३३ | (३)
|
 ग्रिस
|
०.८९३ | ०.१८%
|
| ३४ | (३)
|
 बहराइन
|
०.८८८ | ०.८०%
|
| ३५ | (३)
|
 एन्डोरा
|
०.८८४ | ०.२०%
|
| ३६ | (२)
|
 पोल्यान्ड
|
०.८८१ | ०.३५%
|
| ३७ | (२)
|
 लात्भिया
|
०.८७९ | ०.५१%
|
| (२)
|
 लिथुआनिया
|
०.३२%
| ||
| ३९ | (६)
|
 क्रोएसिया
|
०.८७८ | ०.५३%
|
| ४० |
|
 कतार
|
०.८७५ | ०.४५%
|
| (६)
|
 साउदी अरब
|
०.७०%
| ||
| ४२ |
|
 पोर्चुगल
|
०.८७४ | ०.४२%
|
| ४३ | (१०)
|
 सान मारिनो
|
०.८६७ | ०.३२%
|
| ४४ |
|
 चिली
|
०.८६० | ०.४७%
|
| ४५ | (९)
|
 टर्की
|
०.८५५ | १.१०%
|
| (५)
|
 स्लोभाकिया
|
०.१४%
| ||
| ४७ |
|
 हङ्गेरी
|
०.८५१ | ०.२२%
|
| ४८ | (६)
|
 अर्जेन्टिना
|
०.८४९ | ०.१५%
|
| ४९ |
|
 कुवेत
|
०.८४७ | ०.३६%
|
| ५० | (१)
|
 मोन्टेनेग्रो
|
०.८४४ | ०.३८%
|
| ५१ | (२)
|
 सेन्ट किट्स र नेभिस
|
०.८३८ | ०.४९%
|
| ५२ | (८)
|
 उरुग्वे
|
०.८३० | ०.४७%
|
| ५३ | (३)
|
 रोमानिया
|
०.८२७ | ०.१४%
|
| ५४ | (१)
|
 एन्टिगुआ र बर्बुडा
|
०.८२६ | ०.१८%
|
| ५५ | (७)
|
 ब्रुनाई
|
०.८२३ | ०.१३%
|
| ५६ | (३)
|
 रुस
|
०.८२१ | ०.२५%
|
| ५७ | (३)
|
 बहामस
|
०.८२० | ०.२१%
|
| (५)
|
 पानामा
|
०.४७%
| ||
| ५९ | (७)
|
 ओमान
|
०.८१९ | ०.२२%
|
| ६० | (३)
|
 ट्रिनिडाड र टोबागो
|
०.८१४ | ०.३०%
|
| (४)
|
 जर्जिया
|
०.५४%
| ||
| ६२ | (२)
|
 बार्बाडोस
|
०.८०९ | ०.१८%
|
| ६३ | (६)
|
 मलेसिया
|
०.८०७ | ०.४१%
|
| ६४ | (५)
|
 कोस्टा रिका
|
०.८०६ | ०.३९%
|
| ६५ | (३)
|
 सर्बिया
|
०.८०५ | ०.३९%
|
| ६६ | (६)
|
 थाइल्यान्ड
|
०.८०३ | ०.६५%
|
| ६७ | (१)
|
 सेसेल्स
|
०.८०२ | ०.३०%
|
| (४)
|
 कजाख्स्तान
|
०.३८%
| ||
| ६९ | (११)
|
 बेलारुस
|
०.८०१ | ०.१२%
|
| ७० | (१२)
|
 बुल्गेरिया
|
०.७९९ | ०.०९%
|
| ७१ | (३)
|
 पलाउ
|
०.७९७ | ०.२३%
|
| ७२ | (१)
|
 मौरिसस
|
०.७९६ | ०.४४%
|
| ७३ |
|
 ग्रेनाडा
|
०.७९३ | ०.१५%
|
| ७४ | (८)
|
 अल्बानिया
|
०.७८९ | ०.२५%
|
| ७५ | (१८)
|
 चीन
|
०.७८८ | १.०२%
|
| ७६ | (२)
|
 आर्मेनिया
|
०.७८६ | ०.५२%
|
| ७७ | (१)
|
 मेक्सिको
|
०.७८१ | ०.३७%
|
| ७८ | (४)
|
 इरान
|
०.७८० | ०.२६%
|
| (६)
|
 श्रीलङ्का
|
०.५०%
| ||
| ८० | (७)
|
 बोस्निया र हर्जगोभिना
|
०.७७९ | ०.६८%
|
| ८१ | (५)
|
 सेन्ट भिन्सेन्ट र ग्रेनाडिन्स
|
०.७७२ | ०.१७%
|
| ८२ | (१२)
|
 डोमिनिकन गणतन्त्र
|
०.७६६ | ०.६७%
|
| ८३ | (१)
|
 इक्वेडर
|
०.७६५ | ०.३२%
|
| (७)
|
 उत्तर म्यासेडोनिया
|
०.२१%
| ||
| ८५ | (४)
|
 क्युबा
|
०.७६४ | ०.१६%
|
| ८६ | (५)
|
 मोल्दोभा
|
०.७६३ | ०.५३%
|
| ८७ | (१३)
|
 माल्दिभ्स
|
०.७६२ | ०.८१%
|
| (२)
|
 पेरू
|
०.४२%
| ||
| ८९ | (१)
|
 अजरबैजान
|
०.७६० | ०.३०%
|
|
|
 ब्राजिल
|
०.४३%
| ||
| ९१ | (६)
|
 कोलोम्बिया
|
०.७५८ | ०.२९%
|
| ९२ | (१)
|
 लिबिया
|
०.७४६ | ०.३१%
|
| ९३ | (५)
|
 अल्जेरिया
|
०.७४५ | ०.२७%
|
| ९४ | (७)
|
 तुर्कमेनिस्तान
|
०.७४४ | ०.५२%
|
| ९५ | (२७)
|
 गुयाना
|
०.७४२ | १.११%
|
| ९६ | (२)
|
 मङ्गोलिया
|
०.७४१ | ०.४८%
|
| ९७ | (८)
|
 डोमिनिका
|
०.७४० | ०.०६%
|
| ९८ | (५)
|
 टोङ्गा
|
०.७३९ | ०.३५%
|
| ९९ | (३)
|
 जोर्डन
|
०.७३६ | ०.१०%
|
| १०० | (१८)
|
 युक्रेन
|
०.७३४ | ०.३५%
|
| १०१ | (१)
|
 ट्युनिसिया
|
०.७३२ | ०.२२%
|
| १०२ | (१७)
|
 मार्सल टापु
|
०.७३१ | NA[क] |
| (६)
|
 पाराग्वे
|
०.३६%
| ||
| १०४ | (२)
|
 फिजी
|
०.७२९ | ०.३५%
|
| १०५ | (११)
|
 इजिप्ट
|
०.७२८ | ०.७३%
|
| १०६ | (६)
|
 उज्बेकिस्तान
|
०.७२७ | ०.६२%
|
| १०७ | (७)
|
 भियतनाम
|
०.७२६ | ०.६०%
|
| १०८ | (१०)
|
 सेन्ट लुसिया
|
०.७२५ | ०.०७%
|
| १०९ | (२१)
|
 लेबनान
|
०.७२३ | ०.२९%
|
| ११० | (६)
|
 दक्षिण अफ्रिका
|
०.७१७ | ०.५०%
|
| १११ | (२)
|
 प्यालेस्टाइन
|
०.७१६ | ०.३३%
|
| ११२ | (१)
|
 इन्डोनेसिया
|
०.७१३ | ०.५६%
|
| ११३ | (२)
|
 फिलिपिन्स
|
०.७१० | ०.४५%
|
| ११४ | (५)
|
 बोत्सवाना
|
०.७०८ | ०.६९%
|
| ११५ | (७)
|
 जमैका
|
०.७०६ | ०.०६%
|
| ११६ | (७)
|
 सामोआ
|
०.७०२ | ०.०२%
|
| ११७ | (१)
|
 किर्गिस्तान
|
०.७०१ | ०.४९%
|
| ११८ | (११)
|
 बेलिज
|
०.७०० | ०.२३%
|
| ११९ | (३९)
|
 भेनेजुएला
|
०.६९९ | ०.६८%
|
| १२० | (५)
|
 मोरोक्को
|
०.६९८ | १.२१%
|
| (१)
|
 बोलिभिया
|
०.४५%
| ||
| १२२ | (९)
|
 नाउरू
|
०.६९६ | १.८४%
|
| १२३ | (६)
|
 गाबोन
|
०.६९३ | ०.४६%
|
| १२४ | (१३)
|
 सुरिनाम
|
०.६९० | ०.०७%
|
| १२५ | (१०)
|
 भुटान
|
०.६८१ | १.३२%
|
| १२६ | (२)
|
 ताजिकिस्तान
|
०.६७९ | ०.६१%
|
| १२७ | (४)
|
 एल साल्भादोर
|
०.६७४ | ०.२१%
|
| १२८ | (३)
|
 इराक
|
०.६७३ | ०.५७%
|
| १२९ | (१२)
|
 बङ्गलादेश
|
०.६७० | १.५४%
|
| १३० |
|
 निकाराग्वा
|
०.६६९ | ०.७६%
|
| १३१ | (७)
|
 केप भर्ड
|
०.६६१ | ०.१५%
|
| १३२ | (७)
|
 टुभालु
|
०.६५३ | ०.३९%
|
| १३३ | (४)
|
 भूमध्यरेखीय गिनी
|
०.६५० | ०.५४%
|
| १३४ | (४)
|
 भारत
|
०.६४४ | ०.९९%
|
| १३५ | (४)
|
 माइक्रोनेसिया
|
०.६३४ | ०.१३%
|
| १३६ | (३)
|
 ग्वाटेमाला
|
०.६२९ | ०.२१%
|
| १३७ | (२)
|
 किरिबाटी
|
०.६२८ | ०.६१%
|
| १३८ | (१)
|
 होन्डुरस
|
०.६२४ | ०.३८%
|
| १३९ | (२)
|
 लाओस
|
०.६२० | ०.९०%
|
| १४० | (४)
|
 भानुअटु
|
०.६१४ | ०.५०%
|
| १४१ | (२)
|
 साओ तोमे र प्रिन्सिपी
|
०.६१३ | ०.८६%
|
| १४२ | (५)
|
 एस्वातिनी
|
०.६१० | १.७०%
|
| (८)
|
 नामिबिया
|
०.३६%
| ||
| १४४ | (१०)
|
 म्यानमार
|
०.६०८ | १.५४%
|
| १४५ | (१)
|
 घाना
|
०.६०२ | ०.४४%
|
| १४६ | (३)
|
 नेपाल
|
०.६०१ | ०.८५%
|
| (२)
|
 केन्या
|
०.८२%
| ||
| १४८ | (२)
|
 कम्बोडिया
|
०.६०० | ०.८५%
|
| १४९ | (१०)
|
 कङ्गो
|
०.५९३ | ०.१७%
|
| १५० | (५)
|
 अङ्गोला
|
०.५९१ | १.१४%
|
| १५१ | (१)
|
 क्यामेरून
|
०.५८७ | १.१०%
|
| १५२ | (३)
|
 कोमोरोस
|
०.५८६ | ०.९४%
|
| १५३ | (२)
|
 जाम्बिया
|
०.५६९ | ०.६३%
|
| १५४ | (५)
|
 पपुवा न्युगिनी
|
०.५६८ | १.१२%
|
| १५५ | (१८)
|
 पूर्वी टिमोर
|
०.५६६ | १.०१%
|
| १५६ | (४)
|
 सोलोमोन टापु
|
०.५६२ | ०.१३%
|
| १५७ | (१)
|
 सिरिया
|
०.५५७ | १.४२%
|
| १५८ | (१)
|
 हाइटी
|
०.५५२ | १.७४%
|
| १५९ | (२)
|
 युगान्डा
|
०.५५० | ०.८०%
|
| (१)
|
 जिम्बाब्वे
|
१.१२%
| ||
| १६१ | (५)
|
 रुवान्डा
|
०.५४८ | १.०२%
|
| (२)
|
 नाइजेरिया
|
०.९७%
| ||
| १६३ | (२)
|
 टोगो
|
०.५४७ | १.२९%
|
| १६४ | (३)
|
 पाकिस्तान
|
०.५४० | ०.७१%
|
| (४)
|
 मौरिटानिया
|
०.५१%
| ||
| १६६ | (४)
|
 आइभोरी कोस्ट
|
०.५३४ | १.०७%
|
| १६७ | (२)
|
 तान्जानिया
|
०.५३२ | ०.६४%
|
| १६८ |
|
 लेसोथो
|
०.५२१ | ०.८६%
|
| १६९ | (१)
|
 सेनेगल
|
०.५१७ | ०.८०%
|
| १७० | (६)
|
 सुडान
|
०.५१६ | ०.४५%
|
| १७१ | (४)
|
 जिबुती
|
०.५१५ | १.६७%
|
| १७२ | (१)
|
 मलावी
|
०.५०८ | ०.८१%
|
| १७३ | (७)
|
 बेनिन
|
०.५०४ | ०.३९%
|
| १७४ | (५)
|
 गाम्बिया
|
०.४९५ | ०.८२%
|
| १७५ |
|
 इरित्रिया
|
०.४९३ | ०.६२%
|
| १७६ | (५)
|
 इथियोपिया
|
०.४९२ | १.५५%
|
| १७७ |
|
 लाइबेरिया
|
०.४८७ | ०.४८%
|
| (५)
|
 माडागास्कर
|
०.०२%
| ||
| १७९ | (१)
|
 गिनी-बिसाउ
|
०.४८३ | ०.७६%
|
| १८० |
|
 प्रजातान्त्रिक गणतन्त्र कङ्गो
|
०.४८१ | १.०६%
|
| १८१ | (२)
|
 गिनी
|
०.४७१ | १.०६%
|
| १८२ | (८)
|
 अफगानिस्तान
|
०.४६२ | ०.२४%
|
| १८३ | (१)
|
 मोजाम्बिक
|
०.४६१ | १.०४%
|
| १८४ | (१)
|
 सिएरा लियोन
|
०.४५८ | ०.८०%
|
| १८५ | (२)
|
 बुर्किना फासो
|
०.४३८ | १.३७%
|
| १८६ | (५)
|
 यमन
|
०.४२४ | १.३०%
|
| १८७ | (१)
|
 बुरुन्डी
|
०.४२० | ०.३२%
|
| १८८ |
|
 माली
|
०.४१० | ०.०८%
|
| १८९ | (२)
|
 नाइजर
|
०.३९४ | १.३४%
|
|
|
 चाड
|
०.६६%
| ||
| १९१ |
|
 मध्य अफ्रिकी गणतन्त्र
|
०.३८७ | ०.६७%
|
| १९२ | (२)
|
 दक्षिण सुडान
|
०.३८१ | ०.५३%
|
| १९३ | NA[ख] |  सोमालिया
|
०.३८० | NA[ग] |
क्षेत्र तथा समूह
[सम्पादन गर्नुहोस्]मानव विकास प्रतिवेदनले विभिन्न देशहरूको लागि पनि मानव विकास सूचकाङ्क प्रतिवेदन प्रस्तुत गर्दछ।[१५] यसमा संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम क्षेत्रीय वर्गीकरणमा आधारित क्षेत्रीय समूहहरू जस्तै मानव विकास सूचकाङ्क समूहहरू जसमा हाल दिइएको मानव विकास सूचकाङ्क कोष्ठक, आर्थिक सहयोग तथा विकास सङ्गठन सदस्यहरू र विभिन्न संयुक्त राष्ट्र समूहहरू समावेश छन्। [१६]
| क्षेत्र तथा समूह | सन् १९९० | सन् २००० | सन् २०१० | सन् २०२० | सन् २०२१ | सन् २०२२ | %
वार्षिक वृद्धि (सन् १९९०–२०२०) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| आर्थिक सहयोग तथा विकास सङ्गठन | ०.७९५ | ०.८४० | ०.८७५ | ०.८९७ | ०.८९९ | ०.९०६ | +०.४०% |
| उति उच्च मानव विकास | ०.७८४ | ०.८२६ | ०.८६८ | ०.८९५ | ०.८९६ | ०.९०२ | +०.४४% |
| युरोप र मध्य एसिया | ०.६६४ | ०.६८१ | ०.७४६ | ०.७९३ | ०.७९६ | ०.८०२ | +०.५९% |
| पूर्वी एसिया तथा प्रशान्त क्षेत्र | ०.५०७ | ०.५९२ | ०.६८४ | ०.७४८ | ०.७४९ | ०.७६६ | +१.३१% |
| उच्च मानव विकास | ०.५५७ | ०.६२५ | ०.७०० | ०.७५३ | ०.७५४ | ०.७६४ | +१.०१% |
| दक्षिण अमेरिका र क्यारिबियन | ०.६३३ | ०.६८९ | ०.७३३ | ०.७५५ | ०.७५४ | ०.७६३ | +०.५९% |
| विश्व | ०.६०१ | ०.६४५ | ०.६९७ | ०.७३५ | ०.७३२ | ०.७३९ | +०.६७% |
| साना टापु तथा विकासोन्मुख देशहरू | ०.६०१ | ०.६४९ | ०.६९३ | ०.७३२ | ०.७३० | ०.७३० | +०.६६% |
| अरब क्षेत्र | ०.५५५ | ०.६१८ | ०.६७६ | ०.७०८ | ०.७०८ | ०.७०४ | +०.८२% |
| विकासोन्मुख देश | ०.५१३ | ०.५६९ | ०.६३८ | ०.६८७ | ०.६८५ | ०.६९४ | +०.९८% |
| दक्षिण एसिया | ०.४४२ | ०.५०० | ०.५७६ | ०.६३८ | ०.६३२ | ०.६४१ | +१.०१% |
| मध्यम मानव विकास | ०.४५३ | ०.५०६ | ०.५८२ | ०.६४२ | ०.६३६ | ०.६४० | +१.१७% |
| उप-साहारा अफ्रिका | ०.४०७ | ०.४३० | ०.५०३ | ०.५४९ | ०.५४७ | ०.५४९ | +१.००% |
| अल्पविकसित देश | ०.३५७ | ०.४०८ | ०.४८७ | ०.५४२ | ०.५४० | ०.५४२ | +१.४०% |
| नयून मानव विकास | ०.३५६ | ०.३९९ | ०.४७७ | ०.५१९ | ०.५१८ | ०.५१७ | +१.२७% |
टिप्पणी
[सम्पादन गर्नुहोस्]सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ १.० १.१ १.२ "Human Development Index (HDI) | Human Development Reports", hdr.undp.org, United Nations Development Programme, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "Human Development Report 1990", hdr.undp.org (संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम), १ मे १९९०, पृ: iii,iv,5,9,12, आइएसबिएन 0-1950-6481-X, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ ३.० ३.१ "Human Development Report 2019 – Technical notes", hdr.undp.org, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम, पृ: 2–4, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "Human Development Report 2020: Reader's Guide", hdr.undp.org, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ Jahan, Selim, "The Human Development Index – what it is and what it is not | Human Development Reports", hdr.undp.org, United Nations Development Programme, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "Frequently Asked Questions | Why does the HDI not include dimensions of participation, gender and equality?", hdr.undp.org, United Nations Development Programme, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "Human Development Report 2010", hdr.undp.org (न्युयोर्क: संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम), २०१०, पृ: ८७, आइएसबिएन 978-0-230-28445-6, अन्तिम पहुँच २३ फेब्रुअरी २०२०।
- ↑ Iñaki, Permanyer; Jeroen, Smits, "The Subnational Human Development Index: Moving beyond country-level averages | Human Development Reports", hdr.undp.org, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "Human Development Report 2020: Reader's Guide", hdr.undp.org, United Nations Development Programme, मूलबाट १६ अप्रिल २०२१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "Human Development Index (HDI)", UNDP, मूलबाट १० जुन २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ९ सेप्टेम्बर २०२२।
- ↑ Nations, United, "Member States" (अङ्ग्रेजीमा), United Nations, मूलबाट २९ जुन २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२३-०४-०६।
- ↑ "A World Tour of the States not recognized by the UN", मूलबाट ६ डिसेम्बर २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ६ डिसेम्बर २०२२।
- ↑ Rank and index on pages 272-276. Change in rank and percentage growth on pages 277-280. Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World, United Nations Development Programme, ८ सेप्टेम्बर २०२२, पृ: 272–280, आइएसबिएन 978-9-211-26451-7, मूलबाट ८ सेप्टेम्बर २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ सेप्टेम्बर २०२२।
- ↑ Human Development Report 2023-24: Breaking the gridlock: Reimagining cooperation in a polarized world, United Nations Development Programme, १३ मार्च २०२४, अन्तिम पहुँच १६ मार्च २०२४।
- ↑ "Developing regions | Human Development Reports", hdr.undp.org, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०२१।
- ↑ "Human Development Report २०२०: Reader's Guide | Human Development Reports", hdr.undp.org, संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम, अन्तिम पहुँच ३० मार्च २०२१।
- ↑ Human Development Report 2021-22: Uncertain Times, Unsettled Lives: Shaping our Future in a Transforming World, United Nations Development Programme, ८ सेप्टेम्बर २०२२, पृ: 280, आइएसबिएन 978-9-211-26451-7, मूलबाट ८ सेप्टेम्बर २०२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ सेप्टेम्बर २०२२।