कागते घाँस

Lemon grass
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति
(श्रेणीविहीन):	Angiosperms
(श्रेणीविहीन):	Monocots
(श्रेणीविहीन):	Commelinids
गण:	Poales
कुल:	Poaceae
वंश:	Cymbopogon
प्रजाति:	C. citratus
वैज्ञानिक नाम
Cymbopogon citratus (DC.) Stapf, 1906

कागते घाँस

कागते घाँस अथवा पिरे घाँसलाई लेमन ग्रास भनेर पनि चिनिन्छ।यो एउटा बहुवर्षीय पोथ्रा वर्गको वनस्पति हो। यसको प्रयोग चियामा कागतीको स्वाद ल्याउन प्रयोग गरिन्छ। यस वनस्पतिको पातको रस रुघाखोकी, ज्वरो तथा टाउको दुखेको बेलामा औषधीको रूपमा उपयोग गरिन्छ।

आकृति विज्ञान

कागते घाँस पोएसी परिवारको एक भाग हो । यसमा सम्पूर्ण किनाराहरू सहित सरल, नीलो-हरियो पातहरू हुन्छन् र आकारमा रेखीय हुन्छन्। धारहरू सामान्यतया १८-३६ इन्च लामो हुन्छन्। अन्य घाँसहरू जस्तै पातहरूमा पनि समानान्तर शिरा हुन्छ।

वितरण

कागते घाँस दक्षिण एसिया र दक्षिणपूर्वी एसिया ( मलेसिया ) टापुको मूल निवासी हो । प्रथम विश्वयुद्ध पछि , लेमनग्रास मेडागास्कर , दक्षिण अमेरिका र मध्य अमेरिकामा परिचय गराइएको थियो । अब यो विश्वभरका उष्णकटिबंधीय र उपोष्णकटिबंधीय क्षेत्रमा प्राकृतिकीकृत भएको छ।

यसको मूल दायरामा कागते घाँसलाई इन्डोनेसिया र मलेसियामा सेरेह , सेराई , वा सेराई दापुर भनेर चिनिन्छ र टाङ्ग्लाड ( प्रोटो-अस्ट्रोनेसियन * काएनेलजबाट मूल रूपमा थिमेडा गिगान्टिया , एक प्रकारको हात्ती घाँसलाई जनाउँछ ), फिलिपिन्समा सलाई वा बालियोको । लाओस र थाइल्याण्ड सहित दक्षिणपूर्व एशियामा फैलिएका ह्मोङ मानिसहरूको भाषामा यसलाई तौज डब भनिन्छ ।

प्रयोग

पाक कलामा प्रयोगहरू

कागते घाँस फिलिपिन्स र इन्डोनेसियामा प्रशस्त मात्रामा पाइन्छ जहाँ यसलाई क्रमशः ट्याङ्लाड वा सेरेह भनेर चिनिन्छ । यसको सुगन्धित पातहरू परम्परागत रूपमा खाना पकाउन प्रयोग गरिन्छ, विशेष गरी लेचोन र भुटेको कुखुराको मासुका लागि।

सुकेका पातहरूलाई चियामा पनि पिउन सकिन्छ, या त एक्लै वा अन्य चियामा स्वादको रूपमा, जसले उल्लेखनीय अमिलोपन वा तिखोपन बिना हल्का मिठासको साथ कागतीको रसको सम्झना दिलाउने स्वाद प्रदान गर्दछ।

श्रीलंकामा , लेमनग्रासलाई सेरा (සේර) भनेर चिनिन्छ । यसलाई आवश्यक तेलहरूको लागि प्रयोग गर्नुको साथै खाना पकाउन जडीबुटीको रूपमा पनि प्रयोग गरिन्छ ।

थाइल्याण्डमा लेमनग्रासलाई तखराई (ตะไคร้) भनिन्छ। यो टम याम र टम खा काईको आवश्यक घटक हो । लेमनग्रासको काण्डको ताजा पातलो स्लाइसहरू खाजा खाना मियाङप्लामा पनि प्रयोग गरिन्छ ।

औषधीय प्रयोगहरू

कागते घाँसबाट सुगन्धित तेल बनाउने गरिन्छ जसको प्रयोग धेरै जस्तो सौन्धर्य सामग्री हरूमा हुने गर्दछ। पातहरू परम्परागत औषधिमा प्रयोग गरिन्छ र प्रायः हर्बल सप्लिमेन्ट र चियामा पाइन्छ।

रासायनिक संरचना

लेमन ग्रास तेलमा माइर्सिन , सिट्रोनेलाल , सिट्रोनेलोल , लिनालूल र जेरानियोलको अतिरिक्त ६५-८५% सिट्रल हुन्छ । हाइड्रोस्टीम डिस्टिलेसन, कन्डेन्सेसन र कूलिंग प्रयोग गरेर तेललाई पानीबाट अलग गर्न सकिन्छ। हाइड्रोसोल , डिस्टिलेसन प्रक्रियाको उप-उत्पादनको रूपमा, लोशन, क्रिम र फेसियल क्लिन्जर जस्ता छाला हेरचाह उत्पादनहरूको उत्पादनको लागि प्रयोग गरिन्छ। यी उत्पादनहरूमा मुख्य सामग्रीहरू लेमन ग्रास तेल र "नेग्रोस तेल" ( भर्जिन नरिवलको तेलसँग लेमन ग्रास तेलको मिश्रण) हुन् जुन अरोमाथेरापीमा प्रयोग गरिन्छ ।

सिट्रोनेलोल सिम्बोपोगन सिट्रेटस , सिम्बोपोगन विन्टेरियानस र लिप्पिया अल्बाबाट प्राप्त हुने एक आवश्यक तेलको घटक हो । सिट्रोनेलोलले भास्कुलर चिल्लो मांसपेशीमा प्रत्यक्ष प्रभाव पारेर मुसामा रक्तचाप कम गर्ने देखाएको छ जसले गर्दा भासोडिलेसन हुन्छ। सानो, अनियमित, नियन्त्रित परीक्षणमा, कागते घाँसबाट बनेको इन्फ्युजनलाई एचआईभी/एड्सका बिरामीहरूमा मौखिक थ्रशको उपचारको लागि सस्तो उपचारको रूपमा प्रयोग गरिएको थियो।

प्रयोगशाला अध्ययनहरूले इन भिट्रोमा साइटोप्रोटेक्टिभ, एन्टिअक्सिडेन्ट र एन्टी-इन्फ्लेमेटरी गुणहरू देखाएको छ

परम्परागत औषधिको प्रयोग

ब्राजिलका क्राहो मानिसहरूको लोक चिकित्सामा , यसमा चिन्ताजनक, सम्मोहनशील र एन्टीकन्भल्सेन्ट गुणहरू छन् भन्ने विश्वास गरिन्छ।

भारतको परम्परागत औषधिमा यसको पातहरूलाई उत्तेजक , सुडोरिफिक , एन्टीपेरियोडिक र एन्टीक्याटरलको रूपमा प्रयोग गरिन्छ , जबकि आवश्यक तेललाई कार्मिनेटिभ , डिप्रेसेन्ट , एनाल्जेसिक , एन्टीपाइरेटिक, एन्टीब्याक्टेरियल र एन्टिफंगल एजेन्टको रूपमा प्रयोग गरिन्छ ।

कीराहरूमा प्रभाव

मौरीपालकहरूले कहिलेकाहीं झुण्डलाई आकर्षित गर्न झुण्डको पासोमा लेमन ग्रास तेल प्रयोग गर्छन् । घरपालुवा जनावरहरूलाई टोक्ने कीरा लाग्ने स्थिर झिंगालाई भगाउने क्षमताको लागि लेमन ग्रास तेलको पनि परीक्षण गरिएको छ । साथै कागते तेल लामखुट्टेबाट बच्न प्रयोग गर्ने गरिन्छ ।

चित्र दिर्घा

•