ठूलो ताप्रे

ठूलो ताप्रे
ठूलो ताप्रेको पात
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति
(श्रेणीविहीन):	Angiosperms
(श्रेणीविहीन):	Eudicots
(श्रेणीविहीन):	Rosids
गण:	Fabales
कुल:	Fabaceae
उपकुल:	Caesalpinioideae
वंश:	Cassieae
वंश:	Senna
प्रजाति:	S. occidentalis
वैज्ञानिक नाम
Senna occidentalis (L.) Link, 1829
पर्याय
Cassia caroliniana, C. ciliata Raf. C. falcata L. C. foetida Pers. C. laevigata sensu auct. non Prain non Willd. C. macradenia, C. obliquifolia, C. occidentalis, C. occidentalis L. var. arista sensu Hassk. C. occidentalis L. var. aristata Collad. C. planisiliqua C. torosa Cav. Ditrimexa occidentalis (L.) Britt.& Rose

Coffee Senna seeds

ठूलो ताप्रे

ठुलो ताप्रे (Senna occidentalis)जसलाई सामान्यतया कफी सेन्ना , स्टाइप्टिक झार वा सेप्टिक झार भनेर चिनिन्छ। फ्याबेसी परिवारमा फूल फुल्ने बिरुवाको एक प्रजाति हो र यो दक्षिणी संयुक्त राज्य अमेरिका, मेक्सिको र दक्षिण अमेरिकाको मूल निवासी हो। यो पक्षवत् पातहरू भएको झाडी हो, जसमा तीन देखि सात जोडी चौडा अण्डाकार देखि अण्डा आकारको पातहरू हुन्छन् र पहेंलो फूलहरू दुई देखि चार समूहमा व्यवस्थित हुन्छन्,प्रत्येक फूलमा छ वटा उर्वर पुंकेसर हुन्छन्। यो एक आक्रामक प्यान्ट्रपिकल झार हो।

विवरण

ठुलो ताप्रे  एक दुर्गन्धित झाडी हो जुन सामान्यतया १-२ मिटर (३ फिट ३ इन्च - ६ फिट ७ इन्च) को उचाइमा बढ्छ र यसको नरम रौं भएका हाँगाहरू र डाँठहरू हुन्छन्। यसको पातहरू २०-४० मिमी (०.७९-१.५७ इन्च) लामो भेट्नोमा १५०-१७० मिमी ( ५.९-६.७ इन्च) लामो पक्षवत् हुन्छन्, ५०-७० मिमी (२.०-२.८ इन्च) लामो र ३०-४० मिमी (१.२-१.६ इन्च) चौडा चौडा अण्डाकार देखि अण्डाकार पातहरूको तीन देखि सात जोडीहरू सहित, १५-३० मिमी (०.५९-१.१८ इन्च) को दूरीमा। भेट्नोको आधार नजिकै एउटा डाँठ बिनाको ग्रन्थि हुन्छ।

फूलहरू पहेंलो हुन्छन् र हाँगाहरूको छेउमा र माथिल्लो पातको अक्षमा २-५ मिमी (०.०७९–०.१९७ इन्च) लामो डण्डीमा दुई देखि चार समूहमा व्यवस्थित हुन्छन्, प्रत्येक फूल डाँठमा १०-१५ मिमी (०.३९–०.५९ इन्च) लामो हुन्छ। पंखुडीहरू १० मिमी (०.३९ इन्च) सम्म लामो हुन्छन् र त्यहाँ छवटा उर्वर पुंकेसरहरू हुन्छन् , परागकोषहरू ४ देखि ६ मिमी (०.१६ देखि ०.२४ इन्च) सम्म लम्बाइमा फरक हुन्छन्, र चार गर्भपतन गर्ने पुंकेशर (staminodes)हरू हुन्छन्। फूल फुल्ने समय वर्षभरि हुन्छ र फल १२०-१८० मिमी (४.७–७.१ इन्च) लामो, लगभग ३ मिमी (०.१२ इन्च) चौडा र थोरै घुमाउरो बेलनाकार कोसा हुन्छ।

वर्गीकरण

यो प्रजातिलाई पहिलो पटक सन् १७५३ मा कार्ल लिनियसले औपचारिक रूपमा वर्णन गरेका थिए जसले जमैकामा सङ्कलन गरिएका नमूनाहरूबाट स्पेसीज प्लान्टारममा यसलाई क्यासिया ओक्सिडेन्टालिस नाम दिएका थिए । सन् १८२९ मा, लिङ्कले आफ्नो सबैभन्दा उपयोगी र सामान्य बिरुवाहरू पहिचान गर्ने पुस्तिकामा प्रजातिलाई ठुलो ताप्रेको रूपमा सेन्ना जीनसमा स्थानान्तरण गरे । विशिष्ट उपनाम ( ओक्सिडेन्टालिस ) को अर्थ "पश्चिमी" हो।

वितरण र बासस्थान

ठुलो ताप्रे दक्षिणी संयुक्त राज्य अमेरिका, मेक्सिको र दक्षिण अमेरिकाको मूल निवासी हो तर यो एक आक्रामक, प्यान्ट्रपिकल झार हो। अष्ट्रेलियामा यो व्यापक छ तर पश्चिमी अष्ट्रेलियाको उत्तरमा, उत्तरी क्षेत्र, दक्षिण अष्ट्रेलिया, क्वीन्सल्याण्ड र न्यू साउथ वेल्समा छरिएको छ।

विषाक्तता

ठुलो ताप्रेको बीउमा एन्थ्राक्विनोन (AQs) हुन्छन् जस्तै राइन, इमोडिन, एलो-इमोडिन, क्राइसोफेनोल र फिसियन, जुन बच्चाहरूमा हेपाटोमायोएन्सेफ्यालोप्याथीसँग जोडिएको छ। यी AQs को साइटोटोक्सिसिटी सीरम एल्बुमिनसँग तिनीहरूको बाध्यकारी सम्बन्धसँग सम्बन्धित छ, राइनले उच्चतम विषाक्तता र बाध्यकारी सम्बन्ध देखाउँछ। यो बिरुवा गाईवस्तुहरूको लागि विषाक्त भएको रिपोर्ट गरिएको छ किनभने यसमा एन्थ्राक्विनोनको ज्ञात विषाक्त उत्पन्न इमोडिन हुन्छ र बीउहरूमा क्राइसारोबिन (१,८-डाइहाइड्रोक्सी-३-मिथाइल-९-एन्थ्रोन) र एन - मिथाइलमोर्फोलिन हुन्छ । यदि पर्याप्त मात्रामा लिइयो भने यो बिरुवामा मानिसहरूका लागि केही विषाक्त विशेषताहरू पनि छन्। इमोडिन र एलो-इमोडिनले DNA सँग बलियो बाध्यकारी सम्बन्ध प्रदर्शन गरे, जुन तिनीहरूको उच्च साइटोटोक्सिक क्षमतासँग सम्बन्धित छ। राइनले ग्लुटाथियोन (GSH) लाई उल्लेखनीय रूपमा अक्सिडाइज गर्ने पाइयो, जसले यसको विषाक्त प्रभावहरूमा योगदान पुर्‍यायो, जबकि फिसियन र क्राइसोफेनोलले DNA सँग न्यूनतम अन्तरक्रिया देखाए, तिनीहरूको कम विषाक्ततासँग सम्बन्धित। यसले सुझाव दिन्छ कि ठुलो ताप्रेको बीउबाट AQs को विषाक्तता प्रोटीन र DNA सँगको तिनीहरूको अन्तरक्रियाले महत्त्वपूर्ण रूपमा प्रभावित हुन्छ, जसले गर्दा प्रतिकूल स्वास्थ्य प्रभावहरू निम्त्याउँछ।

विषाक्त भएको दाबी गरिए पनि, यस बोटको पातहरू, माल्दिभियन भाषामा धिगुथियारा , शताब्दीयौंदेखि माल्दिभ्सको आहारमा मास हुनी जस्ता परिकारहरूमा र औषधीय बोटको रूपमा पनि प्रयोग हुँदै आएको छ।

भारतमा आदिवासी जनजातिहरूले बिरुवाको लगभग सबै भागहरू (पात, जरा, बीउ) खाना र औषधिको रूपमा प्रयोग गर्छन्। यद्यपि ठुलो ताप्रेको बीउको सेवनलाई तीव्र इन्सेफ्यालोप्याथीका कारण आदिवासी बालबालिकाको मृत्युको सम्भावित कारणको रूपमा पहिचान गरिएको छ, बिरुवालाई कारणको रूपमा पहिचान गरिएपछि, मृत्युको संख्या घट्यो।

ब्राजिलको रियो ग्रान्डे डो सुलमा पनि यस्तै भयो , जहाँ १६ वटा प्रकोप रेकर्ड गरिएका थिए। यो सन् १९७९ को क्लिनिकल अध्ययनको तुलनामा रेकर्ड थियो, जसमा बिरुवाको सेवनबाट सास फेर्न गाह्रो हुने , न्युट्रोफिलिया र ट्याचिकार्डिया भएपछि आठ बाछाको मृत्यु भएको थियो।

ठूलो ताप्रेको औषधीय गुणहरू

पिसावमा अवरोध, कब्जियत, ज्वरोमा तथा टनिकको रूपमा पातको रसको सेवन गरिन्छ । टाउको दुख्ने र कफमा भुटेको बीउको धूलो खाइन्छ । चुर्ना पर्दा जराको रस/लेदोको प्रयोग गरिन्छ ।