गण्डकी प्रदेश

गण्डकी प्रदेश
प्रदेश
शीर्ष बायाँ देखि दाँया अन्नपूर्ण, माछापुच्छ्रे, मुस्ताङ, तिलिचो ताल, मनकामना मन्दिर, मुक्तिनाथ मन्दिर, फेवा ताल र गोरखा दरबार
गण्डकी प्रदेशका जिल्लाहरू
गण्डकी प्रदेश गण्डकी प्रदेशका जिल्लाहरू गण्डकी प्रदेश गण्डकी प्रदेश (नेपाल)
निर्देशाङ्क: २८°१२′३४″उ॰ ८३°५९′२९″पू॰
राष्ट्र	नेपाल
साक्षरता	७३% उच्च
स्थापना	२०७२ असोज ३
राजधानी	पोखरा
सरकार
• मुख्यमन्त्री	पृथ्वी सुब्बा गुरूङ
क्षेत्रफल
• जम्मा	२१,५०४ किमी२ (८,३०३ वर्ग माइल)
उच्चतम उचाई	८,०९१ मिटर (२६,५४५ फिट)
• क्रम	अन्नपूर्ण हिमाल विश्वको दशौँ अग्लो
जनसङ्ख्या  (राष्ट्रिय जनगणना)
• जम्मा	२,४१३,९०७
• घनत्व	११०/किमी२ (२९०/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
भूसङ्केत	NP-FO
वेबसाइट	gandaki.gov.np

गण्डकी प्रदेश नेपालको संविधान २०७२ लागू भएपछि वि.सं. २०७२ असोज ३ गते राज्य पुनर्संरचना गरी बनेका ७ प्रदेशहरू मध्ये एक हो । कुल ११ जिल्ला रहेको यस प्रदेशको राजधानी पोखरामा कायम भएको छ ।

भौगोलिक परिचय

नेपालको शासनव्यवस्था सुदृढीकरणका लागि संविधान सभाबाट नेपालको संविधान जारी भयो । यसै संविधान बमोजिम नेपाल सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्य कायम हुन पुग्यो । नेपालको संविधान बमोजिम नेपाललाई ७ प्रदेशमा विभाजन गरियो । यी मध्ये साविकका धौलागिरी अञ्चलका ४ जिल्ला, गण्डकी अञ्चलका ६ जिल्ला र लुम्बिनी अञ्चलको नवलपुरको भू-भाग समेटी कुल ११ जिल्लाको प्रदेश नं. ४ कायम भयो । भौगोलिक रूपमा यस प्रदेशले हिमाल, पहाड र तराई गरी तिनै धरातलीय स्वरूपलाई समेटेको छ । त्यस्तै हावापानीको दृष्‍टिकोणले हेर्दा पनि यस प्रदेशमा नेपालमा पाइने सबै प्रकारको हावापानी विद्यमान रहेको छ ।

अवस्थिति

भौगोलिक अवस्थितिलाई हेर्दा यो प्रदेश २७°२०' उत्तरी अक्षांश देखि २९°२०' उत्तरी अक्षांश र ८२° ५२' पूर्वी देशान्तर देखि ८५° १२' पूर्वी देशान्तरका बीच रहेको छ । यस प्रदेशको सबैभन्दा अग्लो भू-भागको रूपमा धौलागिरी हिमाल र होचो भू-भागको रूपमा नवलपुरको त्रिवेणीसुस्ता रहेको छ ।

क्षेत्रफल

नेपालको कुल क्षेत्रफल १,४७,१८१ वर्ग कि.मि. मध्ये प्रदेश नं. ४ ले २१,७३३ वर्ग कि.मि. अर्थात् १४.६६% क्षेत्रफल ओगटेको छ । यसमा प्रदेशको कुल क्षेत्रफलमा हिमाली भू-भाग ५,८१९ वर्ग कि.मि. (२६.८%), पहाडी भू-भाग १४,६०४ वर्ग कि.मि. (६७.२%) र तराई भू-भाग १,३१० वर्ग कि.मि. (६%) पर्दछ । यस प्रदेशमा पहाडी भु-भाग बढी रहेको छ । यो प्रदेश नेपाल राज्यको करीब मध्य भागमा पर्दछ । नेपालकै सबैभन्दा ठूलो महानगरपालिकाको रूपमा रहेको पोखरा समेत यस प्रदेशमा रहेको छ ।

सिमाना

यस प्रदेशको सिमाना पूर्वमा ३ नं. प्रदेशका रसुवा, धादिङ्ग र चितवन जिल्ला, पश्‍चिममा प्रदेश नं. ५ का पूर्वी रुकुम, रोल्पा, प्यूठान, गुल्मी, पाल्पा र नवलपरासी (सुस्ता बर्दघाट पश्‍चिम) र ६ नं. प्रदेशको डोल्पा जिल्ला पर्दछन् । त्यस्तै उत्तरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र दक्षिणमा ४ नं. प्रदेशको पाल्पा जिल्ला र भारतको विहार राज्य रहेका छन् ।

प्रशासनिक विभाजन

नेपालको संविधान अनुसार नेपालको शासकीय स्वरुप सङ्घीय संरचनामा नेपाललाई ७५३ स्थानीय तह, ७ प्रदेश र सङ्घीय सरकारको रूपमा विभाजन गरिएको छ । यो विभाजन मध्ये यस ४ नं. प्रदेश अन्तर्गत धौलागिरी अञ्चलका ४ जिल्ला म्याग्दी, मुस्ताङ्ग, पर्वत र बागलुङ्ग, गण्डकी अञ्चलका गोरखा, लमजुङ्ग, मनाङ्ग, स्याङ्गजा, कास्की र तनहुँ एवं लुम्बिनी अञ्चलको नवलपरासी जिल्लाको बर्दघाट सुस्ता पूर्वको भू-भाग नवलपुर गरी जम्मा ११ जिल्ला रहेका छन् । १ महानगरपालिका, २६ नगरपालिका र ५८ गाउँपालिका गरी जम्मा ८५ स्थानीय तह रहेका छन् । त्यस्तै यस प्रदेशबाट प्रतिनिधि सभा सदस्य निर्वाचनका लागि १८ निर्वाचन क्षेत्र र प्रदेश सभा सदस्य निर्वाचनका लागि ३६ निर्वाचन क्षेत्र रहेका छन् । प्रदेश सभामा समानुपातिक सहित कूल ६० सदस्य रहन सक्ने संवैधानिक प्रावधान छ ।

जनसांख्यिकीय विवरण

२०६८ सालको जनगणना अनुसार नेपालको कुल जनसङ्ख्या २,६४,९४,५०४ मध्ये यस प्रदेशको जनसङ्ख्या २४,०३,०१६ रहेको छ जुन कुल जनसङ्ख्याको ९.०६ प्रतिशत हुन आउँछ । यस मध्ये पुरुषको जनसङ्ख्या ९,४८,०२९ र महिलाको जनसङ्ख्या ११,४४,१२४ रहेको छ भने लैङ्गिक अनुपात करिब ८९ जना पुरुष प्रति १०० महिलामा रहेको छ यसको राष्‍ट्रिय अनुपात ९४.१६ रहेको छ । जनसङ्ख्याको वार्षिक वृद्धिदर -०.३३ प्रतिशतको हाराहारीमा रहेको छ राष्‍ट्रिय तथ्याङ्कमा यो दर १.३५ प्रतिशत रहेको छ । यसबाट के देखिन्छ भने यस प्रदेशको जनसङ्ख्या वृद्धि घट्दो अनुपातमा रहेको छ । प्रदेशको जनसङ्ख्याको औसत आयु ७० वर्ष रहेको छ राष्‍ट्रिय तहमा भने यो तथ्याङ्क ६५ वर्ष रहेको छ । कुल घरपरिवार संख्या ५,७६,५०१ रहेको छ । यस प्रदेशको कुल जनघनत्व ११० जना प्रति वर्ग किलोमिटर रहेको छ । यसमा नगरपालिकामा बसोबास गर्ने जनसङ्ख्या १४,५२,१८६ (६०.५%) र गाउँपालिकामा बसोबास गर्ने जनसङ्ख्या ९,४३,६५२ (३९.४%) रहेको छ । त्यस्तै यस प्रदेशको कुल जनसङ्ख्याको ५०.१ प्रतिशत जनसङ्ख्या आर्थिक रूपमा सक्रिय रहेको छ । यसबाट आधा जनसङ्ख्या आश्रित जनसङ्ख्याको रूपमा रहेको प्रष्‍ट हुन्छ ।

भौगोलिक प्रदेशगत आधारमा ४ नं. प्रदेशको जनसङ्ख्या हिमाली प्रदेशको जनसङ्ख्या १९,९९० (०.८%), पहाडी प्रदेशको जनसङ्ख्या २०,७२,१६२ (८६.५%) र तराई प्रदेशको जनसङ्ख्या ३,१०,८६४ (१२.७%) रहेको छ ।