नेपालको प्रशासनिक विभाजन
.svg) |
| यो लेख नेपालको सरकार र राजनीतिको एक शृंखला हो |
| संविधान |
|
संसद
|
|
न्यायपालिका
|
|
| वैदेशिक सम्बन्ध |
नेपालको प्रशासनिक विभाजन नेपालका उपराष्ट्रिय प्रशासनिक एकाइहरू हुन्। नेपालको पहिलो तहका विभाजन भनेको प्रदेशहरू हुन् । प्रत्येक प्रदेशलाई जिल्ला, प्रत्येक जिल्लालाई नगरपालिका वा गाउँपालिका र ती प्रत्येक गाउँपालिका वा नगरपालिकालाई वडामा विभाजन गरिएको छ। वि.सं २०७२ अघि प्रदेशहरूको सट्टा नेपाललाई विकासक्षेत्र र प्रशासनिक क्षेत्रमा (अञ्चल) मा विभाजन गरिएको थियो।
वि.सं २०७२ मा नेपालको नयाँ संविधानको आवश्यकता पूरा गर्दै सबै पुराना नगरपालिका र गाउँ विकास समितिहरू (३९०० भन्दा बढी) लाई ७५३ नयाँ नगरपालिका र गाउँपालिकामा पुनर्संरचना गरिएको थियो। पूर्व ७५ जिल्ला विकास समितिहरूलाई पनि ७७ नयाँ जिल्ला समन्वय समितिहरूले प्रतिस्थापन गरेका थिए जसमा जिल्ला विकास समितिको तुलनामा धेरै कम शक्ति छ। हाल ६ महानगर, ११ उपमहानगरपालिका, २७६ नगरपालिका र ४६० गाउँपालिका रहेका छन् ।
| सङ्घीय सरकार | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ७ प्रदेश (उदाहरण कर्णाली) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ७७ जिल्ला (उदाहरण नुवाकोट) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ६ महानगरपालिका (उदाहरण भरतपुर) | ११ उपमहानगर (उदाहरण धरान) | २७६ नगरपालिका (उदाहरण रत्ननगर) | ४६० गाउँपालिका (उदाहरण इच्छाकामना) | ||||||||||||||||||||||||||||||||
प्रदेश[सम्पादन गर्ने]
नेपालका सात प्रदेशहरू रहेका छन्।[१] प्रदेशहरूलाई नेपालको संविधान २०७२ को अनुसूची ४ अनुसार परिभाषित गरिएको छ। विद्यमान जिल्लाहरूलाई एकसाथ मिलाएर प्रदेश गठन गरिएको थियो। नेपालका दुई जिल्लाहरूलाई टुक्राएर दुई जिल्ला थप गरिएको थियो।[२]
| प्रदेश | राजधानी | क्षेत्रफल (वर्ग किलोमिटर) | जनसङ्ख्या (वि.सं २०६८)[३] | |
|---|---|---|---|---|
| १ | प्रदेश नं. १ | विराटनगर | २५,९०५ | ४,५३४,९४३ |
| २ | मधेश प्रदेश | जनकपुर | ९,६६१ | ५,४०४,१४५ |
| ३ | बागमती | हेटौँडा | २०,३०० | ५,५२९,४५२ |
| ४ | गण्डकी | पोखरा | २१,५०४ | २,४०३,७५७ |
| ५ | लुम्बिनी | देउखुरी | २२,२८८ | ४,७४१,७१६ |
| ६ | कर्णाली | वीरेन्द्रनगर नगरपालिका | २७,९८४ | १,३२७,९५७ |
| ७ | सुदूरपश्चिम | गोदावरी[४] | १९,५३९ | २५,५२,५१७ |
जिल्ला[सम्पादन गर्ने]
नेपालका सात प्रदेशहरूलाई २०७४ सालमा ७७ बनाइएको थियो। [५] प्रत्येक जिल्लालाई जिल्ला समन्वय समितिद्वारा प्रशासित गरिएको छ।
नगरपालिका[सम्पादन गर्ने]
नगरपालिका[सम्पादन गर्ने]
नगरपालिका जनसङ्ख्या र पूर्वाधारको कम्तीमा केही न्यूनतम मापदण्ड भएका र सरकारद्वारा नगरपालिकाको रूपमा घोषणा गरिएका ठाउँहरू हुन्। नेपालमा २९३ वटा नगरपालिकाहरू रहेका छन् ।
सहरी नगरपालिकालाई ३ तहमा विभाजन गरिन्छ:
- महानगरपालिका
- उपमहानगरपालिका
- नगरपालिका
नेपालमा ६ वटा महानगरपालिकाहरू रहेका छन् जसमा राजधानी सहर अर्थात् काठमाडौँ, भरतपुर, विराटनगर, ललितपुर, वीरगञ्ज, पोखरा रहेका छन्। नेपालमा ११ उपमहानगरपालिका र २७६ नगरपालिका रहेका छन्।
| क्रम | नाम | प्रदेश | जनसङ्ख्या | क्रम | प्रदेश | जनसङ्ख्या | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 काठमाडौँ  पोखरा |
१ | काठमाडौँ | बागमती | ९७५,४५३ | ११ | तुलसीपुर | लुम्बिनी | १४१,५२८ |  ललितपुर  भरतपुर |
| २ | पोखरा | गण्डकी | ४१४,१४१ | १२ | इटहरी | प्रदेश नं. १ | १४०,५१७ | ||
| ३ | ललितपुर | बागमती | २८४,९२२ | १३ | नेपालगञ्ज | लुम्बिनी | १३८,९५१ | ||
| ४ | भरतपुर | बागमती | २८०,५०२ | १४ | बुटवल | लुम्बिनी | १३८,७४१ | ||
| ५ | वीरगञ्ज | मधेश | २४०,९२२ | १५ | धरान | प्रदेश नं. १ | १३७,७०५ | ||
| ६ | विराटनगर | प्रदेश नं. १ | २१४,६६२ | १६ | कलैया | मधेश | १२३,६५९ | ||
| ७ | जनकपुरधाम | मधेश | १५९,४६८ | १७ | जितपुर सिमरा | मधेश | ११७,४९६ | ||
| ८ | घोराही | लुम्बिनी | १५६,१६४ | १८ | मेचीनगर | प्रदेश नं. १ | १११,७९७ | ||
| ९ | हेटौँडा | बागमती | १५२,८७५ | १९ | बुढानिलकण्ठ | बागमती | १०७,९१८ | ||
| १० | धनगढी | सुदूरपश्चिम | १४७,७४१ | २० | गोकर्णेश्वर | बागमती | १०७,३५१ | ||
गाउँपालिका[सम्पादन गर्ने]
गाउँपालिका नेपालमा २०७३ सालमा स्थापना गरिएका थिए जसले गाउँ विकास समितिलाई प्रतिस्थापन गरेको थियो।
गाउँपालिकाको मुख्य उदेश्य गाउँ विकास समितिको जस्तो छ तर राजश्व सङ्कलन र कर सङ्कलनमा यसको बढी अधिकार रहेको छ र यसको वार्षिक बजेट गाउँ विकास समितिको भन्दा उच्च रहेको छ। थुप्रै गाउँ विकास समितिलाई प्रायः प्रत्येक नयाँ गाउपालिकामा गाभिएको थियो। नेपालमा ४६० गाउँपालिकाहरु छन्।
पूर्व विकास क्षेत्र र अञ्चल[सम्पादन गर्ने]
२०७२ भदौ २४ अघि नेपाललाई पाँच विकास क्षेत्र र चौध वटा प्रशासनिक क्षेत्र अर्थात् अञ्चलमा विभाजन गरिएको थियो। २०६८ को जनगणनाको समयमा यसलाई अझ पचहत्तर जिल्लामा विभाजन गरिएको थियो। जिल्लालाई गाउँ विकास समिति र नगरपालिकामा विभाजन गरिएको थियो। २०५८ को जनगणनामा नेपालमा ३,९१५ वटा गाउँ विकास समिति र २८ वटा नगरपालिकाहरू रहेका थिए।[६]
विकास क्षेत्र:
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्ने]
- ↑ "संघीय नेपालका सात प्रदेश : एक चर्चा", इआदर्श (नेपालीमा), अन्तिम पहुँच २०१८-०४-०७।
- ↑ "अब नेपालमा ७५ हैन ७७ जिल्ला" (नेपाली) भाषा)। पहिलो पोस्ट। सङ्ग्रह मिति ७ अगस्ट २०२१।
- ↑ ३.० ३.१ २०६८ जनगणना जिल्ला स्तरीय प्रतिवेदन वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०१८-०९-०२ मिति, केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग।
- ↑ "प्रदेश नम्बर ७ को नाम ‘सुदूरपश्चिम’, राजधानी कैलालीको ‘गोदावरी’", अन्नपूर्ण पोस्ट, ५ मार्च २०१९, अन्तिम पहुँच २४ अक्टोबर २०२०।
- ↑ "नेपालमा अब ७७ जिल्ला !", हिमाल पोस्ट (नेपालीमा), अन्तिम पहुँच २०१८-०४-०७।
- ↑ केन्द्रीय तथ्याङ्क विभाग, नेपाल (२०५८), प्रशासनिक विभाजन, काठमाडौँ, मूलबाट २ सेप्टेम्बर २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ सेप्टेम्बर २०१८।
