हिन्दु धर्म
| अन्तर्गत एक शृङ्खलाको भाग |
| हिन्दु धर्म |
|---|
 |
हिन्दु धर्म एक धर्म हो, जसलाई प्रायः धार्मिक परम्पराहरू र दार्शनिक विद्यालयहरूको सङ्ग्रहको रूपमा वर्णन गरिएको छ जुन भारतीय उपमहाद्वीपमा उत्पत्ति भएको हो। संस्कृतमा हिन्दु धर्मको ऐतिहासिक नाम सनातन धर्म हो जसको अर्थ "शाश्वत धर्म", "अनन्त मार्ग" वा "अनन्त कानून" हो।
हिन्दु धर्मको जरा वैदिक, सिन्धु घाटी र द्रविड सभ्यताहरूमा छ, त्यसैले हिन्दु धर्मलाई संसारको सबैभन्दा पुरानो धर्म भनिन्छ। धर्म, कर्म, संसार, माया, मोक्ष र योग जस्ता धार्मिक पदहरूले गर्दा हिन्दु धर्मलाई विशिष्ट मानिन्छ। हिन्दु धर्ममा ठुलो सङ्ख्यामा शास्त्रहरू छन्, जुन दुई मुख्य कोटीहरूमा पर्छन्: श्रुति र स्मृति। महत्वपूर्ण हिन्दु ग्रन्थहरू वेद, उपनिषद्, पुराण, रामायण, महाभारत, श्रीमद्भगवद गीता र आगमहरू हुन्।
हिन्दु धर्म १ अर्ब ५० करोड भन्दा बढी मानिसहरू द्वारा अभ्यास गरिएको छ - हिन्दु धर्म संसारमा तेस्रो ठुलो धर्म हो। भारत र नेपालको जनसङ्ख्याको अधिकांश हिस्सा हिन्दुहरू छन्। जस मध्ये ९६% दक्षिण एसियामा छन्। बङ्गलादेश, श्रीलङ्का, पाकिस्तान, इन्डोनेसिया, मलेसिया, सिङ्गापुर, मौरिसस, फिजी, सुरिनाम, गयाना, ट्रिनिडाड र टोबागो, संयुक्त अधिराज्य, क्यानडा र संयुक्त राज्य अमेरिका जस्ता देशहरूमा हिन्दु धर्मका अनुयायीहरूको उल्लेखनीय सङ्ख्या पाइन्छ।
नाम
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु शब्द हिन्द-आर्य/संस्कृत मूल सिन्धुबाट आएको हो, जसलाई भारतीय उपमहाद्वीपको उत्तरपश्चिमी भागमा रहेको सिन्धु नदीको नाम मानिन्छ।[१][२] संस्कृतमा, सनातन धर्मले लगभग "अनन्त कानून" वा कम शाब्दिक रूपमा, "अनन्त मार्ग" लाई अनुवाद गरिन्छ। पाली भाषामा, समकक्ष शब्द धम्मो सनातनो हो।[३] नेपाली भाषामा, संस्कृत तत्सम धर्म शब्द लाई (यसको संस्कृत अर्थ "कानून" वा अधिक शाब्दिक रूपमा "जुन समर्थन गर्दछ; के दृढतापूर्वक स्थापित छ") "धर्म" (निष्ठा) को रूपमा प्रयोग गरिन्छ।[४]
परिभाषा
[सम्पादन गर्नुहोस्]
हिन्दु धर्म शब्दले ढाकेको परम्परा र विचारहरूको व्यापक दायराको कारण, एक व्यापक परिभाषामा पुग्न गाह्रो छ।[५] हिन्दु धर्मले अध्यात्म र परम्पराहरूमा विचारहरूको विविधता समावेश गर्दछ, तर कुनै चर्चको आदेश छैन, कुनै निर्विवाद धार्मिक अधिकारीहरू छैनन्, कुनै शासक निकाय छैन, कुनै अगमवक्ता(हरू) वा कुनै एक पवित्र पुस्तकहरू छैनन्; हिन्दुहरूले बहुदेववादी, सर्वधर्मवादी, सर्वधर्मवादी, पाण्डेइस्टिक, हेनोथेस्टिक, एकेश्वरवादी, अद्वैतवादी, अज्ञेयवादी, नास्तिक वा मानवतावादी हुन रोज्न सक्छन्।[६][७] हिन्दु धर्मलाई धर्म, धार्मिक परम्परा, धार्मिक विश्वासको एक सेट, र "जीवन पद्धति" को रूपमा विभिन्न रूपमा परिभाषित गरिएको छ।[५]
प्रकारहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- हिन्दु धर्मको सबैभन्दा पुरानो रूप लोक विश्वास हो, जुन स्थानीय देवताहरूको पूजा र देवता रूपहरू द्वारा विशेषता हो।
- वैदिक: वैदिक शास्त्रहरूमा आधारित, जसमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण र प्राचीन ऋग्वेद मानिन्छ।
- वेदान्तिक: उपनिषदहरूमा आधारित छ - चार वेदहरूसँगै धार्मिक र दार्शनिक ग्रंथहरू।
- योग: योगको दिशालाई पतञ्जलिको योग सूत्रमा प्रस्तुत
- भक्ति (भगवानको मायालु भक्ति सेवा): हिन्दु धर्ममा भक्तिको मुख्य वैष्णव परम्परा हो यस अवधारणाको ढाँचा भित्र पहिचान गरिएका अन्य समूहहरूमा एकदम अन्तर्निहित छ।
सम्प्रदाय
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु धर्ममा कुनै पनि सामान्य, केन्द्रीय सिद्धान्त छैन जुन सबै हिन्दु परम्पराहरूको लागि आधिकारिक हो, र धेरै हिन्दुहरूले आफूलाई कुनै पनि विशेष परम्परासँग सम्बन्धित ठान्दैनन्। तथापि, विद्वानहरूले आधुनिक हिन्दु धर्ममा चार मुख्य दिशाहरू छुट्याएका छन्:[८][९]
हिन्दु धर्मले असंख्य दिव्य प्राणीहरूलाई पनि स्वीकार गर्दछ, धेरै हिन्दुहरूले देवताहरूलाई एकल अवैयक्तिक निरपेक्ष वा परम वास्तविकता वा ईश्वरको रूप वा रूपहरू मान्छन, जबकि केही हिन्दुहरूले एक विशिष्ट देवताले सर्वोच्चलाई प्रतिनिधित्व गर्दछ र विभिन्न देवताहरू यस सर्वोच्चको निम्न अभिव्यक्तिहरू हुन् भनी विश्वास गरिन्छ।[१०]
विश्वासहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु विश्वासका प्रमुख विषयवस्तुहरूमा धर्म (नैतिकता/कर्तव्यहरू), संसार (आकांक्षाहरू र परिणामस्वरूप जन्म, जीवन, मृत्यु र पुनर्जन्म), कर्म (कार्य, अभिप्राय, र परिणामहरू) समावेश छन् (तर यसमा सीमित छैनन्), मोक्ष (लग्न र संसारबाट मुक्ति), र विभिन्न योगहरू (मार्ग वा अभ्यासहरू)।
पुरुषार्थ
[सम्पादन गर्नुहोस्]
- धर्म: हिन्दु धर्ममा धर्मलाई मानवको प्रमुख लक्ष्य मानिन्छ। धर्मको अवधारणाले जीवन र ब्रह्माण्डलाई सम्भव बनाउने क्रम, र कर्तव्य, अधिकार, कानून, आचरण, सद्गुण र "जीवनको सही तरिका" समावेश गर्ने व्यवहारहरू समावेश गर्दछ।
- अर्थ: अर्थ भनेको जीविकोपार्जन, दायित्व र आर्थिक समृद्धिका लागि धनको वस्तुगत र सद्गुणको खोज हो। यो राजनीतिक जीवन, कूटनीति, र भौतिक कल्याण समावेशी छ। अर्थ अवधारणामा सबै "जीवनका साधनहरू", गतिविधिहरू र स्रोतहरू समावेश छन् जसले व्यक्तिलाई राज्यमा हुन सक्षम बनाउँछ, धन, क्यारियर र वित्तीय सुरक्षा।
- काम: काम भनेको चाहना, इच्छा, जोश, लालसा, इन्द्रियको आनन्द, जीवनको सौन्दर्यपूर्ण आनन्द, स्नेह, वा प्रेम, यौन अर्थ सहित वा बिना।
- मोक्ष: मोक्ष हिन्दु धर्ममा परम, सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण लक्ष्य हो। एक अर्थमा, मोक्ष दुःख, कष्ट र संसार (जन्म-पुनर्जन्म चक्र) बाट मुक्तिसँग सम्बन्धित अवधारणा हो। यस एस्केटोलोजिकल चक्रबाट मुक्ति, जीवन पछि, विशेष गरी हिन्दु धर्मका ईश्वरवादी विद्यालयहरूमा मोक्ष भनिन्छ।
- कर्म: कर्मले शाब्दिक रूपमा कार्य, काम, वा कर्मको रूपमा अनुवाद गर्दछ, र "कारण र प्रभावको नैतिक कानून" को वैदिक सिद्धान्तलाई पनि जनाउँछ। यो जन्म, जीवन, मृत्यु र पुनर्जन्मको चक्रलाई संसार भनिन्छ। मोक्षको माध्यमबाट संसारबाट मुक्तिले दिगो सुख र शान्ति सुनिश्चित गर्ने विश्वास गरिन्छ।
योग
[सम्पादन गर्नुहोस्]
हिन्दुका लागि जीवनको अन्तिम लक्ष्य जेसुकै होस्, यो लक्ष्य प्राप्त गर्नका लागि ऋषिहरूले दिएका धेरै योग विधिहरू छन्। विभिन्न प्रकारका योगको वर्णन गर्ने आधारभूत ग्रन्थहरूमा श्रीमद्भगवद गीता, योग सूत्र, हठयोग प्रदीपिका र उपनिषदहरू समावेश छन्। योगका मुख्य प्रकारहरू, जसलाई अनुसरण गरेर उच्चतम आध्यात्मिक पूर्णता (मोक्ष वा समाधि) प्राप्त गर्न सम्भव छ:
- भक्ति योग: प्रेम र भक्ति मार्ग
- कर्म योग: सही कार्यको बाटो
- राज योग: ध्यान को मार्ग
- ज्ञान योग: ज्ञान वा बुद्धिको मार्ग
ईश्वरको अवधारणा
[सम्पादन गर्नुहोस्]
धेरै हिन्दुहरूले ब्रह्माण्डको सृष्टि गर्ने, कायम राख्ने र नष्ट गर्ने ईश्वरीय वास्तविकतालाई स्वीकार गर्छन्, तर केही हिन्दु सम्प्रदायहरूले यो विचारलाई अस्वीकार गर्छन्। धेरैजसो हिन्दुहरू एक विश्वव्यापी ईश्वरमा विश्वास गर्छन् जो एकै साथ प्रत्येक जीवित प्राणी भित्र छ र जसलाई विभिन्न तरिकामा सम्पर्क गर्न सकिन्छ।
पुराण र हिन्दु महाकाव्यहरू "महाभारत" र "रामायण"ले समाजमा धर्मको पुनर्स्थापना गर्न र मानवतालाई मोक्ष (जन्म र मृत्युको चक्रबाट मुक्ति) तर्फ लैजानको लागि कसरी देवताहरू मानव रूपमा पृथ्वीमा अवतरण गर्छन् भन्ने बारे धेरै कथाहरू वर्णन गर्दछ। यस्ता देवताका अवतारहरूलाई "अवतार" भनिन्छ। विष्णुका सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण अवतारहरू (जसलाई वैष्णव अधिकांश अनुयायीहरूले ईश्वरको मूल रूप मान्छन्) कृष्ण र राम हुन्। हिन्दु धर्मको अधिकांश वैष्णव परम्पराहरूमा, कृष्णलाई विष्णुको सबैभन्दा पूर्ण अवतार मानिन्छ, जसमा व्यक्तिगत निरपेक्षताका सबै दिव्य गुणहरू प्रकट हुन्छन्। गौडिया वैष्णववाद, पुष्टिमार्ग र निम्बार्क सम्प्रदाय जस्ता वैष्णववादका प्रवाहहरूमा, कृष्णलाई स्वयं-भगवानको रूपमा पूजा गरिन्छ।
आध्यात्मिक साधनाको अन्तिम लक्ष्य
[सम्पादन गर्नुहोस्]आध्यात्मिक साधनाको अन्तिम लक्ष्यलाई "मोक्ष", "निर्वाण" वा "समाधी" जस्ता शब्दहरूद्वारा जनाइएको छ, र हिन्दु धर्मका विभिन्न दिशाहरूलाई विभिन्न तरिकाले बुझिन्छ:
- भगवान संग एकता को जागरूकता
- परमेश्वरसँगको अनन्त सम्बन्धको जागरूकता र उहाँको निवासमा फर्कन
- परमेश्वरको शुद्ध प्रेमको उपलब्धिहरू
- सबैको एकताको चेतना
- आफ्नो साँचो आत्म महसुस गर्दै
- पूर्ण शान्ति प्राप्त गर्दै
- भौतिक इच्छाहरूबाट पूर्ण स्वतन्त्रता
स्वर्ग र नरकको अवधारणा
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु धर्मको पुराण साहित्यमा नरक र स्वर्गको अवधारणा प्रस्तुत गरिएको छ। यसले अनगिन्ती स्वर्गीय र नरकीय लोकहरू (ग्रह वा अस्तित्वको विमानहरू) को वर्णन गर्दछ, जहाँ मृतकहरूलाई उनीहरूले गरेका राम्रो वा पापपूर्ण कामहरूको आधारमा पुरस्कृत वा सजाय दिइन्छ। आत्माको नरकीय सूक्ष्म क्षेत्रहरूमा झरेको आत्मालाई खाना र पानीको बलिदानद्वारा त्यहाँबाट उद्धार गर्न सकिन्छ, जुन अन्तिम अवतारमा यसका छोराछोरी र नातिनातिनाहरूले गर्नु पर्छ। स्वर्गीय वा नरकीय ग्रहहरूमा निश्चित समय बिताएपछि, आत्मा विभिन्न भौतिक तत्वहरू (पृथ्वी, जल, वायु, अग्नि, ईथर र अन्य सूक्ष्म तत्वहरू) मार्फत जान्छ र अन्तमा, ८,४००,००० प्रकारका शरीरहरू मध्ये एकमा पुनर्जन्म हुन्छ।
इतिहास
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु धर्मको इतिहास फलाम युग देखि भारतीय उपमहाद्वीपमा धर्मको विकाससँग मेल खान्छ, यसका केही परम्पराहरू कांस्य युग सिन्धु घाटीको सभ्यता जस्ता प्रागैतिहासिक धर्महरूमा फर्किएका छन्। यसरी यसलाई संसारको "सबैभन्दा पुरानो धर्म" भनिन्छ। यसमा एक अज्ञात मातृदेवीको मूर्ति, शिव पशुपति आदी जस्तो देवताहरूको मुद्राहरू, लिंग, पीपलको पूजा, इत्यादि प्रमुख छन्।विद्वानहरूले हिन्दु धर्मलाई विभिन्न भारतीय संस्कृति र परम्पराहरूको संश्लेषणको रूपमा मान्दछन्, जसमा विभिन्न जराहरू छन् र कुनै एकल संस्थापक छैन।
पवित्र ग्रन्थहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]शताब्दीयौंदेखि, हिन्दु धर्मका पवित्र शास्त्रहरू पद्य रूपमा मौखिक रूपमा प्रसारित गरिएको थियो, जुन स्मरणको सुविधाको लागि प्रयोग गरिएको थियो। ऋषिहरूले शिक्षाहरूलाई सिद्ध गरेका छन् र धर्मशास्त्रको क्यानन विस्तार गरेका छन्। उत्तर-वैदिक र आधुनिक हिन्दु धर्मका केही परम्पराहरूमा, शास्त्रहरूलाई शाब्दिक रूपमा व्याख्या गरिएको छैन - तिनीहरूमा निहित नैतिक र रूपक अर्थलाई बढी महत्त्व दिइन्छ। अधिकांश पवित्र ग्रन्थहरू संस्कृतमा लेखिएका छन्। उनीहरूलाई श्रुति र स्मृति गरी दुई वर्गमा विभाजन गरिएको छ।
श्रुति
[सम्पादन गर्नुहोस्]
"श्रुति" चार वेदहरूको सम्बन्धमा प्रयोग गरिन्छ, जुन हिन्दु धर्मको सबैभन्दा पुरानो पवित्र ग्रन्थ मानिन्छ। धेरैजसो हिन्दुहरूले वेदहरूलाई मानिसद्वारा सृष्टि नगरिएको, अनन्त ईश्वरीय रूपमा प्रकट गरिएका शास्त्रहरू जुन पवित्र ऋषिहरूको मध्यस्थता मार्फत मानवजातिलाई दिइएको थियो भनेर सम्मान गर्छन्। धेरै हिन्दुहरूले विश्वास गर्छन् कि वेदहरूमा उल्लिखित आध्यात्मिक सत्यहरू अनन्त छन्, इतिहासभरि उनीहरूलाई नयाँ रूपहरूमा व्यक्त गरिएको छ र विभिन्न तरिकामा व्याख्या गरिएको छ। श्रुतिमा चार वेदहरू छन्: ऋग्वेद, सामवेद, यजुर्वेद, अथर्ववेद। प्रत्येक वेद चार भागमा विभाजित छ: संहिता, ब्राह्मणम्, आरण्यक र उपनिषद्।
स्मृति
[सम्पादन गर्नुहोस्]
स्मृतिहरूमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण महाकाव्य महाभारत र रामायण हुन्। श्रीमद्भगवद गीता महाभारतको अंश हो र हिन्दु धर्मका सबै पवित्र ग्रन्थहरूमा सबैभन्दा व्यापक रूपमा ज्ञात र अध्ययन गरिएको मानिन्छ। यसमा कुरुक्षेत्रको महान युद्ध सुरु हुनु अघि योद्धा राजकुमार अर्जुनलाई कृष्णको दार्शनिक निर्देशनहरू छन्। दुबै हिन्दुहरू र धेरै पश्चिमी वैज्ञानिकहरू र दार्शनिकहरूले श्रीमद्भगवद गीतामा सबै वेदहरूको मुख्य सार समावेश गर्दछ भन्ने विश्वास गर्छन्।
स्मृति वर्गमा पुराणहरू पनि समावेश छन्, जसले हिन्दु विश्वास र दर्शनलाई सजिलो र पहुँचयोग्य रूपमा प्रस्तुत गर्दछ, र धेरै फरक कथाहरू समावेश गर्दछ। त्यहाँ छुट्टै शास्त्रहरू पनि छन् जुन हिन्दु धर्ममा केही निर्देशनहरू मात्र पछ्याइएको छ, जसमा देवीमाहात्म्य, तन्त्र, योग सूत्र, शिवसूत्रहरू र आगमहरू समावेश छन्। साथै एक महत्त्वपूर्ण पाठ मनुस्मृति हो, जसले वर्णाश्रमका कानून र सामाजिक मान्यताहरू वर्णन गर्दछ।
अभ्यासहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]मन्दिर र मूर्ति
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु धर्ममा देवताहरूको मूर्तिद्वारा पूजा गरिन्छ। मूर्तिको मुख्य भूमिका देवतासँग गहिरो व्यक्तिगत सम्बन्ध बनाउनु हो। मूर्तिलाई देवताको रूप मानिन्छ, उहाँभन्दा भिन्न छैन। देवताको एक गुण सर्वव्यापी भएकोले मानिसलाई आफ्नो आराधना गर्न सजिलो होस् भनेर देवता पनि मूर्तिको माध्यमबाट प्रकट हुन्छन्। पद्म पुराणमा, विशेष गरी, यो भनिएको छ कि मूर्तिलाई साधारण ढुङ्गा वा काठको टुक्रा सम्झनु हुँदैन - मूर्ति भगवानको प्रत्यक्ष रूप हो।
शुभ प्रतिक
[सम्पादन गर्नुहोस्]
हिन्दु धर्ममा प्रत्येक प्रतीकको यसको पवित्र अर्थ हुन्छ। अक्षर "ૐ (ओम)" (जसले परब्रह्मको प्रतीक हो) र स्वस्तिकको चिह्न (कल्याणको प्रतिनिधित्व गर्ने) सबै हिन्दु धर्मको पवित्र प्रतीक मान्न सकिन्छ। जबकि, उदाहरणका लागि, तिलकका विभिन्न रूपहरूले विभिन्न हिन्दु सम्प्रदायका अनुयायीहरूलाई पहिचान गर्न मद्दत गर्दछ। त्यहाँ धेरै प्रतीकहरू छन् जुन निश्चित देवताहरूसँग चिनिन्छन्; यसमा कमल, चक्र र वीणा समावेश छन्।
संस्कार
[सम्पादन गर्नुहोस्]धेरै हिन्दुहरू दैनिक आधारमा धार्मिक समारोहहरूमा भाग लिन्छन्, धेरै हिन्दुहरूले आफ्नो घरमा धार्मिक समारोहहरू पनि राख्छन्। हिन्दुहरूले निम्न दैनिक अनुष्ठानहरू गर्छन्:
- पूजा
- विभिन्न शास्त्रहरूको संयुक्त पठन।
- कीर्तन र भजन: प्रार्थना, मन्त्र र धार्मिक गीत गाउने अनुष्ठान हो।
- विभिन्न प्रकारका ध्यान, जस्तै जप-माला मालामा मन्त्र पठन, जाप भनिने अनुष्ठान
चाडपर्वहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]
हिन्दु चाडपर्वहरू (संस्कृत: उत्सव) व्यक्तिगत र सामाजिक जीवनलाई धर्ममा जोड्ने समारोहहरू हुन्। केही प्रमुख क्षेत्रीय वा अखिल हिन्दु चाडपर्वहरू समावेश छन्:
तीर्थयात्रा
[सम्पादन गर्नुहोस्]
तीर्थयात्रा हिन्दु धर्मको विशेषता मध्ये एक धार्मिक अभ्यास हो। तीर्थस्थललाई "तीर्थ" वा "धाम" भनिन्छ। हिन्दु धर्ममा सबैभन्दा लोकप्रिय तीर्थहरू इलाहाबाद, हरिद्वार र बनारस हुन्, र वैष्णव धर्ममा पनि वृन्दावन हुन्। अन्य महत्त्वपूर्ण तीर्थस्थलहरू तिनीहरूका प्राचीन मन्दिरहरूको लागि प्रसिद्ध:
हिन्दु समाज
[सम्पादन गर्नुहोस्]आश्रमहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]परम्परागत रूपमा हिन्दु धर्ममा, जीवनलाई चार आश्रम (अवधि वा चरणहरू) मा विभाजित गरिएको छ।
- ब्रह्मचर्य जीवनको पहिलो अवधि हो, प्रशिक्षणको चरण जुन विद्यार्थीले भिक्षुको रूपमा बिताउँछ, यौन परित्याग गर्ने र गुरुको सेवामा संलग्न हुने, उहाँबाट आध्यात्मिक ज्ञान प्राप्त गर्ने।
- गृहस्थ पारिवारिक जीवन, काम। यस आश्रममा काम र अर्थको पुरुषार्थ गरिन्छ। हिन्दु परिवारको पुरुषको कर्तव्य भनेको आफ्ना आमाबाबु, बच्चाहरू, पाहुनाहरू र सन्त व्यक्तिहरूलाई समर्थन गर्नु हो।
- वानप्रस्थ भनेको संन्यास र भौतिक संसारको पूर्ण त्यागको तयारी हो। यस चरणमा, सबै भौतिक जिम्मेवारीहरू क्रमशः वयस्क बच्चाहरूलाई हस्तान्तरण गरिन्छ र अधिक समय आध्यात्मिक अभ्यासहरू र पवित्र स्थानहरूमा तीर्थयात्राहरूमा समर्पित हुन्छ।
- सन्न्यास जीवनको अन्तिम चरण हो, भौतिक संसारको पूर्ण त्यागको चरण, जसको विशेषता तपस्या र आत्म-चेतना र आध्यात्मिक अभ्यासहरूमा पूर्ण समर्पण हुन्छ। यस आश्रममा मृत्युको क्षण र मोक्ष प्राप्तिको लागि आवश्यक तयारी गरिन्छ।
भिक्षुवाद
[सम्पादन गर्नुहोस्]
केही हिन्दुहरूले मुक्ति वा आध्यात्मिक पूर्णताको कुनै अन्य रूप प्राप्त गर्नमा ध्यान केन्द्रित गर्ने लक्ष्यका साथ "संन्यास" को भिक्षु जीवन शैली रोज्छन्। भिक्षुहरूले आफूलाई सरल र तपस्वी जीवनमा समर्पित गर्छन्, ब्रह्मचर्यको व्रत लिन्छन् र सबै भौतिक गतिविधिहरू रोक्छन्, पूर्णतया आध्यात्मिक अभ्यासहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्छन्, जसको उद्देश्य ईश्वरको प्राप्ति हो।
वर्ण र जाति व्यवस्था
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दु धर्ममा, समाजलाई परम्परागत रूपमा चार वर्गमा विभाजन गरिएको छ, जसलाई वर्ण भनिन्छ, जसको अर्थ संस्कृतमा "रङ, आकार, रूप" हो।
- ब्राह्मण - शिक्षक र पुजारी
- क्षत्रिय - योद्धा, शासक, कुलीन
- वैश्य - किसान, व्यापारी र उद्यमी
- शूद्र - सेवक र कामदार
जनसङ्ख्या
[सम्पादन गर्नुहोस्]
नेपाल, भारत, र मौरिसस् का राज्यहरू लगायत इन्डोनेशियाको बाली टापुमा मुख्य जनसङ्ख्या हिन्दु छन्। केही मात्रामा यी देशहरूमा पनि हिन्दुहरू छन्:
सबैभन्दा धेरै हिन्दुहरूको अनुपात भएका देशहरू:
नेपाल – ८१.३%[११]
भारत – ७९.८%[१२]
मौरिसस – ४८.५%[१३]
गयाना – २८.४%[१४]
फिजी – २७.९%[१५]
भुटान – २२.६%[१६]
सुरिनाम – २२.३%[१७]
ट्रिनिडाड र टोबागो – १८.२%[१८]
कतार – १३.८%[१९]
श्रीलङ्का – १२.६%[२०]
बहराइन – ९.८%
बङ्गलादेश – ८.५%[२१]- रियुनियन – ६.८%
संयुक्त अरब इमिरेट्स – ६.६%[२२]
मलेसिया – ६.३%.[२३]
कुवेत – ६%[२४]
ओमान – ५.५%[२५]
सिङ्गापुर – ५%[२६]
इन्डोनेसिया – ३.८६%[२७]
न्युजिल्यान्ड – २.६२%[२८]
सेसेल्स – २.४%[२९]
पाकिस्तान – २.१४%[३०]
| महादेशहरू | हिन्दु जनसङ्ख्या | हिन्दु जनसङ्ख्याको % | महाद्वीप जनसङ्ख्याको % | अनुयायी गतिशीलता | विश्व गतिशीलता |
|---|---|---|---|---|---|
| एसिया | १,०७४,७२८,९०१ | ९९.२६६ | २६.०१ |  बढ्दै
|
बढ्दै
|
| युरोप | २,०३०,९०४ | ०.२१४ | ०.२७८ | बढ्दै
|
बढ्दै
|
| महाअमेरिका | २,८०६,३४४ | ०.२६३ | ०.२८१ | बढ्दै
|
बढ्दै
|
| अफ्रिका | २,०१३,७०५ | ०.२१३ | ०.२२५ | बढ्दै
|
बढ्दै
|
| ओसिनिया | ७९१,६१५ | ०.०७१ | २.०५३ | बढ्दै
|
बढ्दै
|
| सञ्चित | १,०८२,३७१ ,४६९ | १०० | १५.०३ | बढ्दै
|
बढ्दै
|
प्रबल हिन्दु समुदाय पूर्व-सोभियत सङ्घका राष्ट्रहरू, विषेशगरि रुस, र पोल्यान्डमा पनि छन्। इन्डोनेशियाका टापुहरू जाभा, सुलावेसी, सुमात्रा र बोर्निओमा पनि प्रसस्त रैथाने हिन्दुहरू छन्। हिन्दुत्व योगको रूपमा त झनै विश्वब्यापि रूपमा फैलिएको छ। संयुक्त राज्य अमेरिकामा मात्रै ३ करोड योगका अनुयायीहरू छन्।
सतावट
[सम्पादन गर्नुहोस्]हिन्दुहरूले ऐतिहासिक धार्मिक सतावट, निरन्तर धार्मिक उत्पीडन र व्यवस्थित हिंसा दुवैको अनुभव गरेका छन्। यी जबरजस्ती धर्म परिवर्तन, दस्तावेजी नरसंहार, मन्दिर भत्काउने र अपवित्रको रूपमा हुन्छन्। हिन्दुहरूको ऐतिहासिक सतावट मुस्लिम शासकहरू र क्रिश्चियन मिसनरीहरूद्वारा पनि भयो। मुगल कालमा हिन्दुहरूलाई जिज्या तिर्न बाध्य पारिएको थियो। भारतको विभाजनको समयमा मुस्लिम र हिन्दुहरू सहित २००,००० देखि दस लाख मानिसहरू मारिएका थिए। आधुनिक समयमा, हिन्दुहरूले भेदभावको सामना गर्नुपरेको थियो। विश्वका धेरै भागहरूमा र धेरै देशहरूमा विशेष गरी पाकिस्तान, बङ्गलादेश, फिजी र अन्यमा उत्पीडन र जबरजस्ती धर्म परिवर्तनको सामना गर्नुपरेको छ।[३१][३२]
सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ जोशी, सत्यराज (३१ साउन २०७२), "हिन्दु कि सनातन वैदिक धर्म?", पहिलो पोस्ट, अन्तिम पहुँच १५ मङ्सिर २०७९।
- ↑ शर्मा, डा तारानाथ (२५ पुस २०७३), "‘हिन्दु’को परिचय", नागरीक (नेपालीमा), अन्तिम पहुँच १५ मङ्सिर २०७९।
- ↑ so Harvey, Andrew (२००१), Teachings of the Hindu Mystics, Boulder: Shambhala, पृ: xiii, आइएसबिएन 1-57062-449-6।). See also René Guénon, Introduction to the Study of the Hindu Doctrines (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, part III, chapter 5 "The Law of Manu", p. 146. On the meaning of the word "Dharma", see also René Guénon, Studies in Hinduism, Sophia Perennis, ISBN 0-900588-69-3, chapter 5, p. 45
- ↑ so Harvey, Andrew (२००१), Teachings of the Hindu Mystics, Boulder: Shambhala, पृ: xiii, आइएसबिएन 1-57062-449-6।). See also René Guénon, Introduction to the Study of the Hindu Doctrines (1921 ed.), Sophia Perennis, ISBN 0-900588-74-8, part III, chapter 5 "The Law of Manu", p. 146. On the meaning of the word "Dharma", see also René Guénon, Studies in Hinduism, Sophia Perennis, ISBN 0-900588-69-3, chapter 5, p. 45
- ↑ ५.० ५.१ "हिन्दु कसलाई भन्ने?", नेपालपत्र, अन्तिम पहुँच २०२२-१२-०१।
- ↑ MK Gandhi, The Essence of Hinduism वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २४ जुलाई २०१५ मिति, Editor: VB Kher, Navajivan Publishing"
- ↑ Kurtz, Lester, सम्पादक (२००८), Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict, Academic Press, आइएसबिएन 978-0-12-369503-1।
- ↑ June McDaniel "Hinduism", in Corrigan, John (२००७), The Oxford Handbook of Religion and Emotion, Oxford University Press, पृ: 52–53, आइएसबिएन 978-0-19-517021-4।
- ↑ "हिन्दु धर्म र यसका सम्प्रदायहरू", आदर्श समाज, अन्तिम पहुँच २०२२-१२-०१।
- ↑ "के हो धार्मिक सम्प्रदाय ?", नेपाल समाचारपत्र, अन्तिम पहुँच २०२२-१२-०१।
- ↑ "2011 Nepal Census Report", २०१२, मूलबाट २५ मे २०१३-मा सङ्ग्रहित। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १८ अप्रिल २०१३ मिति
- ↑ "Population of India Today", livepopulation.com, मूलबाट ३ अप्रिल २०१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ अगस्ट २०१८।
- ↑ "Resident population by religion and sex", Statistics Mauritius, पृ: ६८, मूलबाट १६ अक्टोबर २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ नोभेम्बर २०१२।
- ↑ "The World Factbook", अन्तिम पहुँच १० मे २०११।
- ↑ "The World Factbook", अन्तिम पहुँच १० मे २०११।
- ↑ "Bhutan", U.S. Department of State, मूलबाट ३० नोभेम्बर २००९-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "Suriname", U.S. Department of State, मूलबाट ३० नोभेम्बर २००९-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "2011 Demographic Report", पृ: १८, मूलबाट १९ अक्टोबर २०१७-मा सङ्ग्रहित। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १९ अक्टोबर २०१७ मिति
- ↑ Robin, Christian Julien; Gorea, Maria (२००२), "Les vestiges antiques de la grotte de Hôq (Suqutra, Yémen) (note d'information)", Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 146 (2): 409–445, आइएसएसएन 0065-0536, डिओआई:10.3406/crai.2002.22441।
- ↑ "The Census of Population and Housing of Sri Lanka-2011", Department of Census and Statistics, २०११, मूलबाट २४ डिसेम्बर २०१८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ जुलाई २०१३। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ७ जनवरी २०१९ मिति
- ↑ "SVRS 2010", Bangladesh Bureau of Statistics, पृ: १७६ (Table P–१४), मूलबाट १३ नोभेम्बर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २ सेप्टेम्बर २०१२। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १३ नोभेम्बर २०१२ मिति
- ↑ "United Arab Emirates", U.S. Department of State।
- ↑ "The World Factbook", अन्तिम पहुँच १० मे २०११।
- ↑ "Pew-Templeton: Global Religious Futures Project", www.globalreligiousfutures.org, अन्तिम पहुँच १८ मार्च २०२१। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ मे २०१३ मिति
- ↑ "Middle East OMAN", CIA The World Factbook, २२ सेप्टेम्बर २०२१।
- ↑ Singapore Department of Statistics (१२ जनवरी २०११), "Census of population 2010: Statistical Release 1 on Demographic Characteristics, Education, Language and Religion", मूलबाट ३ मार्च २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ जनवरी २०११। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ मार्च २०११ मिति
- ↑ "Indonesia: Religious Freedoms Report 2010", US State Department, २०११, अन्तिम पहुँच ४ मार्च २०२१।
- ↑ "Table 26, 2018 Census Data – Tables" (xlsx), मूलबाट १३ अप्रिल २०२०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २९ डिसेम्बर २०२०।
- ↑ "The World Factbook", अन्तिम पहुँच १० मे २०११।
- ↑ "Population by religion in Pakistan", मूलबाट २ अप्रिल २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ मार्च २०२१। वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २ अप्रिल २०१४ मिति
- ↑ Brass, Paul R. (१ मे २०११), The Production of Hindu-Muslim Violence in Contemporary India (अङ्ग्रेजीमा), University of Washington Press, आइएसबिएन 978-0-295-80060-8।
- ↑ Jain, Meenakshi (२०१९), Flight of deities and rebirth of temples: espisodes from Indian history, New Delhi, आइएसबिएन 978-81-7305-619-2, ओसिएलसी 1091630081।
