नेपालका नगरपालिकाहरू

नगरपालिका नेपालको एक प्रशासनिक क्षेत्र हो। नेपालको संविधान २०७२ मा भएको सङ्घीय व्यवस्था अनुसार हाल नगरपालिकाहरू प्रदेशभित्र राखिएको छ। नेपालको सहरी जनसङ्ख्या निर्दिष्ट नगरपालिका क्षेत्रमा बसोबास गर्ने निवासीहरूलाई सन्दर्भित गर्दछ। वि.सं. २०१८ तदनुसार सन् १९६१ देखि नेपालमा सहरी क्षेत्रहरूको घोषणामा जनसङ्ख्याको आकारलाई प्रमुख मापदण्डको रूपमा लिने गरिएको छ। तसर्थ नगरपालिकाले ग्रामीण क्षेत्रलाई पनि समावेश गर्न सक्दछ। नगरपालिकाले जिल्लाको उप-एकाइको रूपमा कार्य गर्दछ। नेपालमा हाल रहेका २९३ नगरपालिकाहरूको वि.सं. २०६८ को जनगणना अनुसार समग्रमा हेर्दा १,६६,५६,०५७ जनसङ्ख्या रहेको छ।

नेपालका नगरपालिकाहरूलाई महानगरपालिका (५,००,०००+ जनसङ्ख्या), उपमहानगरपालिका (२,००,०००+ जनसङ्ख्या) र नगरपालिका (१०,०००+ जनसङ्ख्या) गरि तीन श्रेणीमा विभाजित गरिएको छ। नेपालमा हाल ६ महानगरपालिका, ११ उप-महानगरपालिका र २७६ नगरपालिकाहरू रहेका छन।

इतिहास

काठमाडौँ

पोखरा

ललितपुर

वीरगंज

भरतपुर

जनकपुर

नेपालको पहिलो सहरी केन्द्रको रूपमा काठमाडौँ उपत्यका रहेको छ। काठमाडौँ उपत्यकामा सहरको अस्तित्व सम्बन्धी ऐतिहासिक प्रमाण लिच्छवी कालदेखि नै भेटिन्छ। त्यसै समयमा काठमाडौँ उपत्यकामा सहरी विशेषतासहित तीन प्रमुख सहरहरू विकास भएको थियो। राणा शासनकालको अवधिमा पहाडका सहरहरू प्रशासनिक उद्देश्यका लागि र आक्रमणकारीहरूको विरूद्ध चौकीको रूपमा विकास गरिएका थिए। पूर्व नेपालको धनकुटा, मध्य नेपालको पाल्पा र पश्चिम नेपालको डोटी जस्ता सहरहरू सुरुमा सैन्य अखाडाको रूपमा विकसित भएका थिए। तराईमा सहरी क्षेत्रको विकास नेपाल र ब्रिटिस भारतबीचको व्यापारको कारण भएको थियो। अङ्ग्रेजहरूले व्यापारको उद्देश्यका लागि नेपालको सिमानामा रेल्वे लाइनहरू खडा गरेका थिए जसले गर्दा बिस्तारै तराईमा सहरी केन्द्रहरू बढ्दै गएको थियो। यद्यपि सहरी क्षेत्रहरू राणा शासनकालको समयमा विकसित भएको थियो वा यस अघि नै विकसित भएको आधिकारिक रूपमा लेखाजोखा गरिएको थिएन। काठमाडौँलाई सन् १९३० देखि नै नगरपालिकाको दर्जा दिइएको भएता पनि सन् १९५३ मा आएर मात्र यसलाई राजपत्रमा राखिएको थियो।

नगरपालिकाहरू

क्र.सं.	जिल्ला	नगरपालिकाहरू	जम्मा
१	झापा	अर्जुनधारा नगरपालिका, कन्काई नगरपालिका, गौरादह नगरपालिका, दमक नगरपालिका, बिर्तामोड नगरपालिका, भद्रपुर नगरपालिका, मेचीनगर नगरपालिका, शिवसताक्षी नगरपालिका	८
२	इलाम	इलाम नगरपालिका, देउमाई नगरपालिका, माई नगरपालिका, सूर्योदय नगरपालिका	४
३	पाँचथर	फिदिम नगरपालिका	१
४	ताप्लेजुङ	फुङलिङ नगरपालिका	१
५	तेह्रथुम	म्याङलुङ नगरपालिका, लालीगुराँस नगरपालिका	२
६	उदयपुर	कटारी नगरपालिका, चौदण्डीगढी नगरपालिका, त्रियुगा नगरपालिका, बेलका नगरपालिका	४
७	खोटाङ	दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिका, हलेसी तुवाचुङ नगरपालिका	२
८	मोरङ	उर्लाबारी नगरपालिका, पथरी शनिश्चरे नगरपालिका, बेलबारी नगरपालिका, रंगेली नगरपालिका, रतुवामाई नगरपालिका, लेटाङ नगरपालिका, सुनवर्षी नगरपालिका, सुन्दरहरैचा नगरपालिका	८
९	सङ्खुवासभा	खाँदबारी नगरपालिका, चैनपुर नगरपालिका, धर्मादेवी नगरपालिका, पाँचखपन नगरपालिका, मादी नगरपालिका	५
१०	धनकुटा	धनकुटा नगरपालिका, पाख्रिबास नगरपालिका, महालक्ष्मी नगरपालिका	३
११	ओखलढुङ्गा	सिद्धिचरण नगरपालिका	१
१२	सोलुखुम्बु	सोलुदूधकुण्ड नगरपालिका	१
१३	भोजपुर	भोजपुर नगरपालिका, षडानन्द नगरपालिका	२
१४	सुनसरी	इनरुवा नगरपालिका, दुहवी नगरपालिका, बराहक्षेत्र नगरपालिका, रामधुनी नगरपालिका	४
१५	सप्तरी	कञ्चनरूप नगरपालिका, खडक नगरपालिका, डाक्नेश्वरी नगरपालिका, बोदे बरसाइन नगरपालिका, राजविराज नगरपालिका, शम्भुनाथ नगरपालिका, सप्तकोशी नगरपालिका, सुरुङ्गा नगरपालिका, हनुमाननगर कङ्कालिनी नगरपालिका	९
१६	धनुषा	कमला नगरपालिका, क्षिरेश्वरनाथ नगरपालिका, गणेशमान चारनाथ नगरपालिका, धनुषाधाम नगरपालिका, नगराइन नगरपालिका, मिथिला नगरपालिका, मिथिला बिहारी नगरपालिका, विदेह नगरपालिका, शहीदनगर नगरपालिका, सबैला नगरपालिका, हंसपुर नगरपालिका	११
१७	पर्सा	पर्सागढी नगरपालिका, पोखरिया नगरपालिका, बहुदरमाई नगरपालिका	३
१८	सिराहा	कर्जन्हा नगरपालिका, कल्याणपुर नगरपालिका, गोलबजार नगरपालिका, धनगढीमाई नगरपालिका, मिर्चैया नगरपालिका, लहान नगरपालिका, सिराहा नगरपालिका, सुखीपुर नगरपालिका	८
१९	बारा	कोल्हवी नगरपालिका, निजगढ नगरपालिका, पचरौता नगरपालिका, महागढीमाई नगरपालिका, सिम्रौनगढ नगरपालिका	५
२०	सर्लाही	ईश्वरपुर नगरपालिका, कविलासी नगरपालिका, गोडैटा नगरपालिका, बरहथवा नगरपालिका, बलरा नगरपालिका, मलंगवा नगरपालिका, लालबन्दी नगरपालिका, वाग्मती नगरपालिका, हरिपुर नगरपालिका, हरिपुर्वा नगरपालिका, हरिवन नगरपालिका	११
२१	महोत्तरी	औरही नगरपालिका, गौशाला नगरपालिका, जलेश्वर नगरपालिका, बर्दिबास नगरपालिका, बलवा नगरपालिका, भँगाहा नगरपालिका, मटिहानी नगरपालिका, मनरा शिसवा नगरपालिका, रामगोपालपुर नगरपालिका, लोहरपट्टी नगरपालिका	१०
२२	रौतहट	ईशनाथ नगरपालिका, कटहरिया नगरपालिका, गढीमाई नगरपालिका, गरुडा नगरपालिका, गुजरा नगरपालिका, गौर नगरपालिका, चन्द्रपुर नगरपालिका, देवाही गोनाही नगरपालिका, परोहा नगरपालिका, फतुवा बिजयपुर नगरपालिका, माधव नारायण नगरपालिका, मौलापुर नगरपालिका, राजदेवी नगरपालिका, राजपुर नगरपालिका, वृन्दावन नगरपालिका	१६
२३	काठमाडौँ	कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका, कीर्तिपुर नगरपालिका, गोकर्णेश्वर नगरपालिका, चन्द्रागिरी नगरपालिका, टोखा नगरपालिका, तारकेश्वर नगरपालिका, दक्षिणकाली नगरपालिका, नागार्जुन नगरपालिका, बूढानीलकण्ठ नगरपालिका, शङ्खरापुर नगरपालिका	१०
२४	काभ्रेपलाञ्चोक	धुलिखेल नगरपालिका, नमोबुद्ध नगरपालिका, पनौती नगरपालिका, पाँचखाल नगरपालिका, बनेपा नगरपालिका, मण्डनदेउपुर नगरपालिका	६
२५	चितवन	कालिका नगरपालिका, खैरहनी नगरपालिका, माडी नगरपालिका, रत्ननगर नगरपालिका, राप्ती नगरपालिका	५
२६	भक्तपुर	चाँगुनारायण नगरपालिका, भक्तपुर नगरपालिका, मध्यपुर थिमी नगरपालिका, सूर्यविनायक नगरपालिका	४
२७	मकवानपुर	थाहा नगरपालिका	१
२८	सिन्धुपाल्चोक	चौतारा साँगाचोकगढी नगरपालिका, बाह्वविसे नगरपालिका, मेलम्ची नगरपालिका	३
२९	सिन्धुली	कमलामाई नगरपालिका, दुधौली नगरपालिका	२
३०	नुवाकोट	बेलकोटगढी नगरपालिका, विदुर नगरपालिका	२
३१	रसुवा	कुनै पनि छैनन्	०
३२	रामेछाप	मन्थली नगरपालिका, रामेछाप नगरपालिका	२
३३	धादिङ	धुनिवेशी नगरपालिका, नीलकण्ठ नगरपालिका	२
३४	दोलखा	जिरी नगरपालिका, भिमेश्वर नगरपालिका	२
३५	ललितपुर	गोदावरी नगरपालिका, महालक्ष्मी नगरपालिका	२
३६	नवलपरासी (बर्दघाट सुस्ता पूर्व)	कावासोती नगरपालिका, गैडाकोट नगरपालिका, देवचुली नगरपालिका, मध्यविन्दु नगरपालिका	४
३७	कास्की	कुनै पनि छैनन्	०
३८	गोरखा	गोरखा नगरपालिका, पालुङटार नगरपालिका	२
३९	तनहुँ	ब्यास नगरपालिका, भानु नगरपालिका, भिमाद नगरपालिका, शुक्लगण्डकी नगरपालिका	४
४०	पर्वत	कुश्मा नगरपालिका, फलेवास नगरपालिका	२
४१	स्याङ्जा	गल्याङ नगरपालिका, चापाकोट नगरपालिका, पुतलीबजार नगरपालिका, भीरकोट नगरपालिका, वालिङ नगरपालिका	५
४२	लमजुङ	बेसीसहर नगरपालिका, मध्यनेपाल नगरपालिका, राईनास नगरपालिका, सुन्दरबजार नगरपालिका	४
४३	मनाङ	कुनै पनि छैनन्	०
४४	मुस्ताङ	कुनै पनि छैनन्	०
४५	म्याग्दी	बेनी नगरपालिका	१
४६	बागलुङ	गल्कोट नगरपालिका, जैमिनी नगरपालिका, ढोरपाटन नगरपालिका, बागलुङ नगरपालिका	४
४७	नवलपरासी (बर्दघाट सुस्ता पश्चिम)	बर्दघाट नगरपालिका, रामग्राम नगरपालिका, सुनवल नगरपालिका	३
४८	कपिलवस्तु	कपिलवस्तु नगरपालिका, कृष्णनगर नगरपालिका, वाणगङ्गा नगरपालिका, बुद्धभूमि नगरपालिका, महाराजगञ्ज नगरपालिका, शिवराज नगरपालिका	६
४९	पाल्पा	तानसेन नगरपालिका, रामपुर नगरपालिका	२
५०	प्युठान	प्यूठान नगरपालिका, स्वर्गद्वारी नगरपालिका	२
५१	गुल्मी	मुसिकोट नगरपालिका, रेसुङ्गा नगरपालिका	२
५२	रुपन्देही	तिलोत्तमा नगरपालिका, देवदह नगरपालिका, लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिका, सिद्धार्थनगर नगरपालिका, सैनामैना नगरपालिका	५
५३	पूर्वी रुकुम जिल्ला	कुनै पनि छैनन्	०
५४	दाङ	लमही नगरपालिका	१
५५	बर्दिया	गुलरिया नगरपालिका, ठाकुरबाबा नगरपालिका, बारबर्दिया नगरपालिका, बाँसगढी नगरपालिका, मधुवन नगरपालिका, राजापुर नगरपालिका	६
५६	बाँके	कोहलपुर नगरपालिका	१
५७	अर्घाखाँची	भूमिकास्थान नगरपालिका, सन्धिखर्क नगरपालिका, शीतगङ्गा नगरपालिका	३
५८	रोल्पा	रोल्पा नगरपालिका	१
५९	कालीकोट	खाँडाचक्र नगरपालिका, तिलागुफा नगरपालिका, रास्कोट नगरपालिका	३
६०	जाजरकोट	छेडागाड नगरपालिका, नलगाड नगरपालिका, भेरी नगरपालिका	३
६१	जुम्ला	चन्दननाथ नगरपालिका	१
६२	डोल्पा	ठुलिभेरी नगरपालिका, त्रिपुरासुन्दरी नगरपालिका	२
६३	दैलेख	आठबीस नगरपालिका, चामुण्डा बिन्द्रासैनी नगरपालिका, दुल्लु नगरपालिका, नारायण नगरपालिका	४
६४	मुगु	छायाँनाथ रारा नगरपालिका	१
६५	पश्चिम रुकुम जिल्ला	आठबिसकोट नगरपालिका, चौरजहारी नगरपालिका, मुसिकोट नगरपालिका	३
६६	सल्यान	बनगाड कुपिण्डे नगरपालिका, बागचौर नगरपालिका, शारदा नगरपालिका	३
६७	हुम्ला	कुनै पनि छैनन्	०
६८	सुर्खेत	गुर्भाकोट नगरपालिका, पञ्चपुरी नगरपालिका, भेरीगंगा नगरपालिका, लेकबेसी नगरपालिका, वीरेन्द्रनगर नगरपालिका	५
६९	अछाम	कमलबजार नगरपालिका, पञ्चदेवल विनायक नगरपालिका, मङ्गलसेन नगरपालिका, साँफेबगर नगरपालिका	४
७०	कञ्चनपुर	कृष्णपुर नगरपालिका, दोधारा चाँदनी नगरपालिका, पुनर्वास नगरपालिका, बेलौरी नगरपालिका, भीमदत्त नगरपालिका, वेदकोट नगरपालिका, शुक्लाफाँटा नगरपालिका	७
७१	कैलाली	गोदावरी नगरपालिका, गौरीगङ्गा नगरपालिका, घोडाघोडी नगरपालिका, टीकापुर नगरपालिका, भजनी नगरपालिका, लम्कीचुहा नगरपालिका	६
७२	डडेल्धुरा	अमरगढी नगरपालिका, परशुराम नगरपालिका	२
७३	डोटी	दिपायल सिलगढी नगरपालिका, शिखर नगरपालिका	२
७४	दार्चुला	महाकाली नगरपालिका, मालिकार्जुन नगरपालिका	२
७५	बझाङ	जयपृथ्वी नगरपालिका, बुङ्गल नगरपालिका	२
७६	बाजुरा	त्रिवेणी नगरपालिका, बडीमालिका नगरपालिका, बुढीगंगा नगरपालिका, बुढीनन्दा नगरपालिका	४
७७	बैतडी	दशरथचन्द नगरपालिका, पाटन नगरपालिका, पुर्चौडी नगरपालिका, मेलौली नगरपालिका	४
जम्मा		२७६

हेर्नुहोला

• उपमहानगरपालिका
• महानगरपालिका